Na pijnlijke en kapotte tepels is pijn in de borst, inclusief verstopte melkkanalen en borstontsteking, het meest voorkomende probleem bij borstvoeding. Soms is de oorzaak voor de pijn overduidelijk: er is een verstopping of een ontsteking of een infectie. Andere keren is er geen direct aanwijsbare oorzaak. In sommige gevallen kan de pijn worden verklaard als napijn of als een soort fantoompijn na een eerdere ontsteking of verwonding. Soms kan het een uitstralende spierpijn zijn als gevolg van een ongemakkelijke houding bij het voeden of het aanspannen van spieren door stress of in reactie op andere pijn. Behandeling van de stressveroorzakers of hulp van een fysiotherapeut of een ergotherapeut voor het verbeteren van de houding kunnen dan de oplossing bieden. Sommige mensen kiezen liever voor en chiropractor of manueel therapeut voor het losmaken van op slot zittende spieren en gewrichten die pijn veroorzaken.
Wanneer de pijn wordt veroorzaakt door een borstontsteking is er meestal sprake van een ontstekingsreactie. Een ontsteking is een reactie op iets in het lichaam dat niet goed is: een verwonding, druk o de weefsels en dergelijke. Het lichaam wil dat wat verkeerd is wegnemen en gebruikt daarvoor de sleutels dolor (pijn), calor (warmte),tumor (zwelling) en rubor (roodheid). De pijn is een markeersleutel: het geeft de boodschap aan de eigenaar van het lichaam dat er iets fout is. De pijn zelf is dus niet het probleem, maar slechts de waarschuwing. De andere drie sleutels gaan over omstandigheden waaronder de probleemoplossers van het lichaam, bijvoorbeeld leukocyten (witte bloedcellen), het beste werken: extra vocht voor de aan- en afvoer van hulptroepen en afval, warmte voor een plezierig werkomgeving en roodheid als indicatie van extra bloedtoevoer. Ontstekingen worden vaak verward met infecties en daarom staan behandelaren vaak al snel klaar met antibiotica om de bacteriën die de meeste infecties veroorzaken te bestrijden.
Onderzoek van onder ander Witt et al (2013) toont aan dat lacterende vrouwen met persisterende pijn in de borsten zonder in tekenen van acute infectie en hoger bacterietelling hebben van Staphylococcus aureus dan vrouwen zonder pijn, maar niet van Enterobacter species en coagulase-negatieve Staphylococcus (CNS). De vrouwen met pijn hadden in hun geschiedenis een hogere incidentie van mastitis, kapotte tepels en andere borstvoeding problemen. De correlatie van mastitis met S aureus wijst op de behoefte aan meer duidelijkheid over de juiste antibioticum behandeling. Op dat gebied voerden Shayeseh cs (2013) een Cochrane review uit. Zij kwamen tot de conclusie dat er veel meer gericht onderzoek nodig is naar de antibiotische behandeling van mastitis, omdat het beschikbare onderzoek noch het succes noch het falen van dit soort behandeling bevestigt.
Dus antibioticum is niet de eerste lijn van handelen pijn in de borst, die wordt veroorzaakt door verstoppingen en borstontsteking. Wat dan wel? Wel, als de borst op slot zit (er zit melk in, die er niet uit kan, de boel zit vast en gaat niet open) moet je de sleutel zoeken die erop past. Het slot moet los, de melk moet weer kunnen stromen. Als het slot verstopt zit, is soms een drupje olie nodig om de sleutel te kunnen draaien. We zoeken dus naar manieren om de verstopping op te lossen en de melk vrijelijk te laten stromen. Bij wijze van de druppeltjes olie kan lecithine (voedingssupplement) worden ingezet en een extra boost met vitamine C. Lecithine voorkomt kloddervorming in de melk en vitamine C ondersteunt het genezingsproces bij ontstekingen. Bij recidiverende (steeds terugkerende) ontstekingen kan eens gekeken worden naar de hele vitaminestatus en kan (tijdelijk) een vitamine-mineralencomplex worden overwogen. Dit geneest niet direct zelf, maar ondersteunt het zelfgenezende vermogen van het lichaam en verhoogt de weerstand.
Om de verstopping te lossen, beginnen we met vaak aanleggen van een goed drinkende baby. Bij een nog niet erg vastzittende verstopping is een krachtige toeschietreflex vaak al voldoende om de prop eruit te duwen en de melkstroom weer op gang te krijgen. Als de baby niet goed drinkt, of de verstopte borst weigert of gewoon geen zin heeft, dan kan een goede kolf of afkolven met de hand* in combinatie met massage* goed werken. Een oxytocine neusspray (doktersrecept) kan zorgen voor een krachtiger toeschietreflex. De stress van pijn in de borst kan de eigen toeschietreflex tijdelijk wat verminderen. Zorg voor een warme borst wanneer de baby gaat drinken, bij massage en bij kolven. De warmte zorgt voor en betere melkstroom door het ontspannen van de weefsels. Gebruik alleen kou als dat nodig is voor pijnbestrijding en nooit direct voor het kolven of voeden.
Wanneer voeden, masseren en kolven onvoldoende of geen resultaat geeft, zit de borst kennelijk vaster op slot dan eerst gedacht en is meer overredingskracht nodig. Een zoutwaterdompelbad is van dat extra smeermiddel om het slot open te krijgen. Het is niet elegant en ook niet erg handig om te doen, maar zeer effectief. Los 30gram zeezout, speciaal badzout* of magnesiumzout (Epsom salt) per liter zeer warm water (voeg desgewenst een klein handje kamillebloemen* toe), in een teiltje of kom groot genoeg om de borst of borsten in te hangen. Het water moet zo warm zijn dat het nog net niet oncomfortabel is. Het voorover hangen, de warmte en het zout zetten allemaal tot stromen. Tijdens het weken worden de borsten met twee handen gemasseerd, krachtig, maar niet pijnlijk, vanaf de basis naar de tepel, met extra aandacht voor de verstopte plaats. Zorg voor goede tegendruk achter de verstopping. Het masseren kan ook worden afgewisseld met het weken. Houd in dat geval de borst die dan niet gemasseerd wordt warm met een in het zoute water gedoopte doek die wordt afgedekt met keukenfolie en een handdoek.
Na het weken en masseren en kolven (melk van de zoutwaterborst weggooien!) kan de borst worden afgespoeld en de baby worden aangelegd. Zo nodig later op de dag herhalen, en zo vaak daarna tot de borst weer helemaal van het slot is en de melk vrijelijk stroomt. De pijn is waarschijnlijk direct minder als de verstopping weg is, maar kan nog een poos blijven na-ijlen alsof er een blauwe plek zit.
Academy of Breastfeeding Medicine Protocol Committee: ABM clinical protocol #4: mastitis. Revision, May 2008. Breastfeed Med. 2008 Sep;3(3):177-80. doi: 10.1089/bfm.2008.9993.
Witt A, Mason MJ, Burgess K, Flocke S, Zyzanski S: A Case Control Study of Bacterial Species and Colony Count in Milk of Breastfeeding Women with Chronic Pain. Breastfeed Med. 2013 Jun 21. [Epub ahead of print]
Shayesteh J, Ng Chirk Jenn N, Teng Cheong Lieng T: Antibiotics for mastitis in breastfeeding women. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2013:2
*) www.eurolacwinkel.nl: Instructiekaart/infoblad ‘Borst- en buikjesmassage’, ‘Afkolven met de hand’; Massageolie B&B; Badzout Goudhaartje; kamillethee (gedroogde kamillebloemen).
