Foto: Dana Delany als forensisch arts Megan Hunt in Body of Proof (2011–2013) laat de lichamen van slachtoffers het bewijs leveren over hoe ze aan hun einde kwamen en hoe ze leefden.
‘’Kennis is weten dat een tomaat een vrucht is, wijsheid is dat je hem niet in een vruchtensalade doet.’’ Dat was een spreuk die een poosje terug over Facebook ging. Ik ben daarover in discussie gegaan, want ik was het er niet mee eens. Het kennisdeel klopt. Plantkundig gezien is een tomaat een vrucht. Culinair heet een tomaat een vruchtgroente, net als paprika, komkommer en aubergine bijvoorbeeld. Taalkundig is een tomaat wel een vrucht, maar geen fruit. Fruit is de taalkundige benaming voor vruchten die niet als groente worden gegeten. Bij mij in huis liggen de tomaten, paprika’s en komkommers gezusterlijk naast de appels, mandarijnen en bananen op de fruitschaal. En tomaten eet ik ook wel eens zoet met honing, aardbeien eet ik graag met een draai zwarte peper en fruit gaat wel eens door een salade of warm hartig gerecht. Dus wat is nu wijsheid? De in de spreuk genoemde wijsheid is geen wijsheid maar cultureel conformisme.
Wijsheid en bewijs zijn beide vormen van het woord weten. Kennis heeft ook met weten te maken. Kennis wil zeggen een boel feiten paraat hebben, weten hoe dingen werken en eruit zien bijvoorbeeld. Wijsheid vind je, daarmee had de spreuk wel gelijk, in het weten hoe en op welke manier die kennis is toe te passen. Bewijs is meer het resultaat van bewust en methodisch op zoek gaan naar oorzaken en gevolgen, verbanden en uitsluitingen. Kennis die is gebaseerd op bewijs wordt gezien als het meest waardevol, maar bewezen kennis zonder de wijsheid om het goed toe te passen brengt het je nergens of het werkt zelfs averechts. Kennis en bewijs zijn de makkelijke aspecten van ons drietal, dat kan je leren, bestuderen en zoeken. Met een bepaalde mate van verstandelijke vermogens en voldoende geheugencapaciteit kun je er ver mee komen. Wijsheid is niet iets dat bewust te oefenen is en te kopen al helemaal niet. Wijsheid berust op kennis en ervaring en het vermogen tot inzichtelijk, analytisch én synthetiserend, en met voorstellingsvermogen (''fantasie'') denken.
Door deze kenmerken van kennis, bewijs en wijsheid en het uitsluiten van wijsheid bij het wetenschappelijke kennis en bewijs gebaseerde denken, worden heel wat verre van wijze conclusies getrokken en richtlijnen opgesteld. Wijsheid is namelijk niet bewijsbaar, wordt vaak gezien als een vorm van intuïtie of ‘’op mijn klompen aanvoelen’’. Aan de andere kant claimt het kennis en bewijs gebaseerde wetenschappelijk denken ook de wijsheid in pacht te hebben, alsof met kennis en bewijs de wijsheid vanzelf wordt meegeleverd. In feite mist dit denken het vermogen om de onjuistheden, beperkingen en inconsequenties in de eigen redenaties op te merken en met werkelijke wijsheid te werken.
In feite is wijsheid iets dat met de jaren komt als het niet door ons onderwijssysteem met wortel en al tak is uitgeroeid voor het tot ontwikkeling kon komen. In een onderwijsklimaat waar stilzitten en braaf doen wat juf of meester zegt als hoogste goed wordt gezien samen met goede cijfers halen, waar spelen, bewegen en je aandacht door allerlei curieuze zaken laten vangen wordt afgekeurd op zijn best en met een psychiatrisch probleem label wordt afgestraft, is weinig gelegenheid door het opbouwen van wijsheid en het leren van relevante kennis en het leveren van goed onderzocht bewijs voor die kennis. Ongebreidelde en onbegrensde nieuwsgierigheid, of beter leergierigheid, is een voorwaarde voor het vergaren van kennis en wijsheid. Het mogen maken van fouten is ook nodig voor het verkrijgen van wijsheid.
In de begeleiding van moeders en kinderen bij borstvoeding is veel sprake van kennis en bewijs, maar over het algemeen van weinig wijsheid. Waar gebrek aan kennis en bewijs niet wordt gecompenseerd door wijsheid (op basis van nieuwsgierigheid, logisch en voorstellend denkvermogen en non-conformisme), leidt het tot onjuiste informatievoorziening, advisering en begeleiding. Dat is voor het overgrote deel de oorzaak voor falende lactatie. Bewijs is goed, wijsheid is beter.
Iedere vrouw die moeder wordt heeft in zich een vorm van wijsheid die is ontstaan door de eeuwen- en eeuwenlange ervaring van moederlichamen. Wij noemen dat instincten en ze liggen in de blauwdruk van de mens (van elk zoogdier, in feite) verankerd. Het is alleen zo jammer dat cultureel bepaalde kennis en bewijs zo veel meer stemkracht hebben als een vrouw pas moeder is geworden. Ook die cultureel bepaalde vooronderstellingen en ideeën, percepties van kennis, zitten stevig ingebakken in het denken van de meeste moeders. De innerlijke wijsheid heeft soms veel moeite om haar stem daarboven te verheffen. Cultureel conformisme is een machtige stimulus voor het handelen. Dat geldt voor het indelen van vruchten in de klassen fruit of groenten, maar ook over onderwerpen rond de zorg voor en het voeden van onze pasgeborenen.
