Scheikunde

Foto: Ingrediëntenlijsten moedermelk en kunstvoeding

''Eet geen dingen waarvan de ingrediëntenlijst op een scheikundeles lijkt.'' Dat is een van de back-to-basics richtlijnen voor mensen die gezonder willen gaan eten. Best een zinnig advies, want wat er dan over blijft is over het algemeen niet sterk bewerkt en nog dicht in de buurt van het oorspronkelijke product. Hoe meer een product bewerkt is, hoe meer kans je hebt dat het niet erg gezond is. Sommige bewerkingen maken voedsel in feite beter verteerbaar en beter opneembaar, zoals verhitting. Te sterke verhitting, met name in zeer heet vet of tot het donker bruin of zwart verkleurt maken het dan weer ongezond door bepaalde scheikundige veranderingen in de cellen. Deze scheikundige veranderingen kunnen giftige stoffen worden produceren. Maar ook gewoon koken is een scheikundig proces, omdat het de structuur van sommige stoffen onomkeerbaar verandert. Als je water kookt of bevriest verandert het uiterlijk wel, maar het proces is omkeerbaar, dan heet het natuurkunde of fysica. De stof verandert niet wezenlijk. Als je eiwitten kookt, veranderen ze van structuur en kunnen ze niet meer terug naar de oorspronkelijke toestand, dat heet scheikunde. Scheikunde op zich is niet slecht in voedsel, maar je moet er wel voorzichtig mee zijn. Sommige scheikundige processen maken voedsel geschikter, sommige ongeschikter.

De meest onbewerkte en natuurlijke voeding voor een zuigeling is uiteraard moedermelk direct uit de borst. (Borstvoeding is veel meer dan voeding, maar we richten ons vandaag eens enkel op die voeding.) Niks geen scheikunde daarbij. Toch? Nou, nee, niet echt. Het proces van melk maken in de borst is wel degelijk een scheikundig proces. En de ingrediëntenlijst van de melkfabriekjes zie afbeelding) lijkt wel een academische scheikundeles voor gevorderden. In de melkklieren worden honderden ingrediënten afgeleverd die vanuit het hele lichaam van de moeder worden besteld. Sommige hebben heel gewone namen zoals vitamine C of glucose of water. Andere hebben namen die een gewoon mens nauwelijks kan uitspreken zoals disialyllacto-N-tetraose of diwaterstofoxide. Die laatste is trouwens de zondagse naam van water (H2O ofwel 2waterstof deeltjes aan 1 zuurstofdeeltje). In de melkvormende cellen worden al die verschillende stofjes volgens een bepaalde formule tot melk gemaakt. Dit is niet een echt scheikundig proces, want de melk kan ook weer ontleed worden tot de samenstellende delen, en voor een flink deel gebeurt dat ook in de darmen van de baby.

De uitspraak waarmee dit stukje begint gaat uiteraard niet over de scheikundige ingrediëntenlijsten van natuurlijk gemaakt voedingsmiddelen, zoals moedermelk of aardappelen, peren of spruitjes, of van eieren, kippenboutjes en runderlapjes. Het gaat wel over de ingrediëntenlijsten van voedsel gelijkende substanties zoals kunstvoeding, kant en klare maaltijdcomponenten in pak, blik en zak waar die vruchten, groenten of dierlijke onderdelen in kunnen zijn verwerkt. Zodra daar behalve het hoofdingrediënt en een paar herkenbare zaken zoals water, olie en meel, ook een langere of korte lijst van ingrediënten met minimaal vijf lettergrepen en vreemde klinker-medeklinker combinaties en mogelijk leestekens en cijfers bij komt, pas dan maar liever op. Goede kans dat er van het oorspronkelijke ingrediënt niet veel voedzaams is overgebleven en dat er bij die toevoegingen zaken zitten die niets toevoegen dan kleur, geur of smaak in het beste geval en ongezonde en mogelijk giftige substanties in de wordt case scenario’s.

Leuk, scheikunde, vooral als het binnen in je lichaam van nature wordt toegepast. Minder leuk als het moet zorgen voor voedsel. Minder is meer, vooral als het gaat om de bereiding van voedsel. Zoals een voedingsspecialist zegt: ‘’Eet! Niet te veel. Vooral planten.’’ Voor zuigelingen en jonge kinderen komt daar natuurlijk moedermelk bij of, voor de jongste, voor in de plaats. Zo dicht mogelijk bij de bron. Zo min mogelijk bewerkt.

Geschikt

Foto: De Volturi Bij het schrijven van dit stukje luisterde ik onder andere naar de Volturi Waltz in de uitvoering van The Redfeld Ensemble. Ik vond dat wel geschikte muziek, anders dan andere walsen, anders dan andere bestuurders. Een andere heel geschikte wals voor mijn thema waar ik naar luisterde is Maskerade van Khachaturian. 

Twee artikelen uit de professionele literatuur over donormelk trokken mijn aandacht. Het ene ging over de geschiktheid van donormelk voor prematuren als de donor al meer dan een bepaalde tijd postpartum is, met name als dat meer dan een jaar is. Het andere artikel ging over de veiligheid van via internet verkregen donormelk in vergelijking met die van een melkbank. Beide interessante artikelen, maar beide met een insteek die ik niet logisch vind. Nu lijkt mijn logica wel vaker niet met die van anderen overeen te komen, aangezien ik van andere uitgangspunten lijk uit te gaan dan die anderen. Ik ga namelijk uit van de vooronderstelling dat de natuurlijke of biologische norm het startpunt van elk onderzoek moet zijn en dat gewoon logisch nadenken vaak al een boel problemen voorkomt. En het ene artikel sluit aan bij uitgangspunten en het andere bij gezond verstand.

Tigchelaar et al (2013) Rapporteerden over een review van de bestaande literatuur rondom de nutritieve en beschermend waarde van gedoneerde moedermelk voor prematuren en of de restrictie van 1 jaar lactatieperiode voor donoren wel terecht is. Zij komen tot hun vraag omdat er een tekort is aan donormelk voor prematuren en het toelaten van ‘’oudere’’ melk daarvoor een oplossing zou kunnen bieden. Zij spitten daartoe de bestaande literatuur over de samenstelling van moedermelk na het eerste jaar door. Zij kwamen - surprise surprise! - tot de conclusie dat er in dat tweede jaar van het een meer, van het ander minder en van sommige dingen de ene keer meer en de andere keer minder in lijkt te zitten. Ze eindigen de conclusie met de uitspraak dat er meer onderzoek nodig is om tot evidence based richtlijnen te komen aangaande nutritieve en beschermende waarde van donormelk door de hele duur van de lactatie heen.

Ik haak dan dus alweer af. In de inleiding staat dat het vermijden van niet-humane melk van essentieel belang is voor de gezondheid van de kwetsbare prematuur. Dat wil dus zeggen dat er geen veilig alternatief is voor humane melk voor prematuurtjes van moeders die zelf geen of onvoldoende melk produceren. Mijn denkrichting gaat dan twee kanten uit: de productie van eigen moedermelk verbeteren en veiligstellen voor alle prematuren. De melk van de eigen moeder is altijd goed, en wat betreft de bescherming perfect aangepast op wat deze baby nu nodig heeft. Als er onderzoek moet worden gedaan zou ik dat als eerste gericht willen zien op het veilig stellen van de biologische normvoeding.

De tweede denkrichting komt dan van de vaststelling dat ondanks inspanningen van ouders, verpleging en onderzoekers er inderdaad moeders zullen zijn bij die veiligstelling niet of onvoldoende werkt. Dan is er een alternatief nodig en dat alternatief is humane melk van een andere moeder. Mijn aandacht zou dan minder uitgaan van de specifieke samenstelling van de melk van een specifieke lactatieleeftijd, maar op het veilig verzamelen, vervoeren, bewaren en gebruiken van die melk. Als tweede kun je dan proberen te matchen op het gebied van nabijheid in geografie en lactatieleeftijd. Hoe dichterbij, hoe liever uiteraard, maar als dichtbij niet mogelijk is, is verder of ver weg ook goed.

Mogelijk zou je kunnen onderzoeken of je maatregelen kunt nemen om bij ‘’verder weg’’ melk de samenstelling beter aan te laten sluiten op de specifieke behoeften va een prematuur geboren kind. Dan kom je in de richting van waar nu zoveel aandacht naar gaat: het maken van een moedermelkversterker op basis van niet-humane melk, maar dan dus van humane melk. Of je gaat eens kijken wat je kunt doen met donormelk op het gebied van moedermelkmanipulatie (het versterken van melk door er voornamelijk het vettere deel van te gebruiken. U ziet het: ik denk meer aan direct in de praktijk toepasbaar onderzoek dan aan de meer theoretische wetenschap. Ik denk namelijk niet dat het steeds verder uitpluizen van melk in steeds kleinere onderdeeltjes zorgt voor een betere zorg voor premature kindjes.

Het andere onderzoek betrof de veiligheid van via het internet verkregen donormelk. De uitslag was naar verwachting negatief. In internetmelk werden vaker pathogenen aangetroffen dan in moedermelkbankmelk. De bacteriegroei had meer correlatie met de duur van de transitie (het vervoer, de verzending) dan met de tijd die sinds het kolven was verstreken. Ook dat viel te verwachten. Overigens is er nog iets af te dingen op de opzet van het onderzoek. Het aantal onderzoek monsters was ruim honderd, terwijl het aantal controle monsters maar twintig was. Een uitkomst bij 1 van de 100 is 1%, terwijl een uitkomst van 1 bij een  groep van 20 5% is. Los daarvan: wat hadden ze dan verwacht? De melk die door melkbanken wordt verzameld wordt protocollair geregeld verzameld, bewaard en vervoerd en de donoren moeten aan bepaalde eisen voldoen, waaronder bloedonderzoeken naar bepaalde ziektes. Internet donaties gaan informeel en het is maar afwachten hoe schoon en nauwkeurig de kolfsters werken. Hier mist dus duidelijk het gewone gezonde veerstand en dat maakt de wetenschappelijkheid niet beter.

Moedermelk verkrijgen via onbekende donoren via het internet is inderdaad niet de beste optie. Maar dat wil niet zeggen dat een moedermelkbank het enige alternatief is. Er zijn andere manieren om te zorgen voor veilige melk. Een zo’n optie is gebruik maken van een bemiddelingsbureau zoals het moedermelknetwerk. Hier gelden ook regels zoals bij een melkbank, zoals het verplicht laten doen van een bloedonderzoek vergelijkbaar met dat voor bloeddonoren. Het moedermelknetwerk geeft ook veel informatie over het veilig kolven, verpakken, bewaren en verplaatsen van moedermelk.

Als er toch melk uit onbekende bron wordt gebruikt verdient het de voorkeur de melk voor gebruik te pasteuriseren. Dat doodt de bacteriën en ten dele de beschermende stoffen. Dat laatste is erg jammer, maar gepasteuriseerde mensenmelk is altijd nog geschikter voor een mensenkind dan koeienmelk of daarvan gemaakte kunstvoeding.

Tigchelaar Perrin M, Fogleman A, Allen JC: The Nutritive and Immunoprotective Quality of Human Milk beyond 1 Year Postpartum: Are Lactation-Duration-Based Donor Exclusions Justified? J Hum Lact 0890334413487432, first published on May 14, 2013 doi:10.1177/0890334413487432
Keim SA, Hogan JS, McNamara KA, Gudimetla V, Dillon CE, Kwiek JJ, Geraghty SR: Microbial Contamination of Human Milk Purchased Via the Internet. Pediatrics peds.2013-1687; published ahead of print October 21, 2013, doi:10.1542/peds.2013-1687

Opvolging

Foto: Masi Oka moet als Hiro Nakamura zijn vader Kaito Nakamura (gespeeld door George Takei) opvolgen in het familiebedrijf en als held in  Heroes (2006–2010)

Wat of ik dacht van opvolgmelk, werd me in een Facebook privé berichtje gevraagd. En of ik daar ook een artikel over wist. Mijn antwoord was kort: opvolgmelk is onzin en ik weet even zo gauw geen artikel erover. Voornamelijk wist ik geen artikel* omdat het non-issue is, ofwel men praat de reclamepraatjes van de fabrikanten na ofwel men vindt het te zot om woorden aan vuil te maken. Napraten van verkooppraatjes kom je breeduit tegen. Ook in de zorg. Ook door mensen die beter zouden moeten weten. Zorgverleners die doodleuk, zonder een spier te verrekken of in luid en draconische lachen uit te barsten, met droge ogen verklaren dat het kindje na een half jaar uitsluitend borstvoeding nu opvolgmelk nodig heeft bij de boterham. Borstvoeding hoeft helemaal niet opgevolgd en vervangen te worden, dat blijft gewoon goed. Dat blijft zelfs nog jaren goed.

De marketing was wel weer heel erg slim. Eerst wordt het idee de wereld in geholpen dat de samenstelling van moedermelk na een half jaar drastisch verandert. Vervolgens dat dus de kunstvoeding ook moet veranderen. Nu is het niet helemaal een leugen van die veranderende samenstelling van moedermelk, maar de hele waarheid is het ook niet. Moedermelk is voortdurend wisselend van samenstelling, maar in voedingswaarde blijft het gedurende de hele borstvoedingsperiode (na de colostrumfase) min of meer gelijk. Het wordt na een jaar of zo wel wat vetter. Maar het wordt nooit minder. Opvolgmelk heeft een veel mindere voedingswaarde dan de gewone kunstvoeding, die al een karig alternatief is voor moedermelk.

Wat er in moedermelk door de maanden en jaren vooral verandert is de soort weerstand die het biedt. Er zitten namelijk precies die antistoffen in die het kind nodig heeft. Bij elke keer dat hij zijn actieradius vergroot (ook als hij ineens de aarde van de potplanten ontdekt of de inhoud van de kattenbak), besmet hij zijn moeder met die ziekteverwekkers als hij drinkt of natte slobberkusjes met haar deelt. In de borst worden dan razendsnel bijpassende antistoffen gemaakt en bij de volgende borstmaaltijd krijgt hij die al weer binnen. Daar kan geen opvolgmelk tegenop natuurlijk. Met of zonder belerende crèche leidster met haar mooie ‘’tot-drie-jaar’’ diagram. En bij het afbouwen van de melkproductie als het kindje naar stoppen toe gaat, wordt de melk geconcentreerder, met nog meer antistoffen. Nog even een laatste boost met de laatste borst, een boostborst als het ware.

Opvolgmelk, en daarna peutermelk of groeimelk, zijn volkomen onnodige, verzonnen producten. In feite zijn het enkel middelen die het mogelijk maken voor fabrikanten om reclame voor hun zuigelingenvoeding te kunnen maken. Het zijn directe gevolgen van het verbod op reclame voor zuigelingenvoeding tot 6 maanden. Volgens de WHO** en de First Steps Nutrition Trust*** zijn ze onnodig, onwenselijk en niet goed voor de gezondheid van kinderen. Het is erg jammer dat veel zorgverleners dit niet inzien en vrolijk de adviezen over opvolgmelk opvolgen die ze door de fabrikanten ervan ingefluisterd krijgen.

Zolang melk nog het hoofdbestanddeel is van het menu van een kind (tot de eerste verjaardag ongeveer) heeft het kind borstvoeding nodig en bij gebrek daaraan gewone kunstvoeding nummer 1. Als melk niet meer het hoofdvoedsel is maar bijvoeding wordt, dan is het nog steeds borstvoeding en bij gebrek daaraan volle koe- of geitenmelk. Kinderen die borstvoeding krijgen hebben geen andere melk nodig. Kinderen die geen borstvoeding krijgen hebben een volledige zuigelingenvoeding nodig of volle koe- of geitenmelk. Geen enkel kind heeft opvolgmelk, peutermelk of groeimelk nodig.

*) Ik bleef er toch mee bezig, met dit onderwerp en vond een paar artikelen, zoals de twee hieronder

**) WHO: Information concerning the use and marketing of follow-up formula. 17-07-2013
‘’The Organization further maintains that as well as being unnecessary, follow -up formula is unsuitable when used as a breast-m ilk replacement from six months of age onwards. Current formulations lead to higher protein intake and lower intake of essential fatty acids, iron, zinc and B vitamins than those recommended by WHO for adequate growth and development of infants and young children.’’
‘’In summary, WHO recommends exclusive breastfeeding for the first six months of an infant's life. Thereafter, local, nutritious foods should introduced, while breastfeeding continues for up to two years or beyond. Follow-up formula is therefore unnecessary. In addition, follow-up formula is not a suitable substitute for breast milk, due to its content.’’   
***) The First Steps Nutrition Trust: Fortified milks for children: A worldwide review of fortified milks marketed for children over 1 year. (2013)
"Fortified milks are frequently high in sugar and are likely to contribute to higher energy intakes, which may contribute to chronic disease, and the voluntary fortification of foods and drinks needs to be questioned as there is increasing evidence that giving additional nutrients to those who do not need them may have adverse consequences.
"Fortified milks for older children are being irresponsibly marketed to vulnerable population groups worldwide, and stricter and clearer guidance is needed for International, national and local health departments to ensure that recommendations and regulations can be tightened."

Dingetjes

Foto: Broer en zus Jake Gyllenhaal en Maggie Gyllenhaal spelen broer en zus Donnie en Elizabeth Darko in Donnie Darko (2001), waarin Donnie te maken heeft met missende of extra stukjes in zijn denken.

‘’Er zitten dingetjes in het eten.’’ Dat was voor een paar van mijn kinderen reden om het niet meer te lusten. In eten horen geen dingetje te zitten. Pitjes, velletjes, stukjes, dingetjes. En gelijk hebben ze. Eten is een min of meer gladde substantie, of het bestaat uit stevige brokken, maar er zitten geen dingetjes in. In moedermelk zitten ook allerlei dingetjes. Stofjes die voeden en stofjes die beschermen en een heleboel dingetjes die niet iets speciaals, maar ook geen kwaad doen, en soms ook dingen die wel kwaad (kunnen) doen.

Moedermelk wordt gemaakt uit het bloed van de moeder. Beter gezegd: het bloed is het voertuig voor alle dingetjes die samen moedermelk vormen. Dat zijn onder andere witte bloedcellen en alle afweerstoffen die constant door moeders eigen lichaam patrouilleren. De echte nutriënten in melk (de voedingsstoffen: eiwitten, vetten, koolhydraten, vitamines, mineralen en sporenelementen) worden opgehaald vanuit de reserves van de moeder zelf. Sommige nutriënten worden direct aan de leveranciersingang bij de darmen opgehaald. Al die grondstoffen worden door een netwerk van steeds fijner wordende bloedvaten tot in de borst getransporteerd en via dunne membranen overgebracht van het bloed in de melkvormende cellen.

In het bloed zitten ook allerlei stoffen die niet perse in de melk hoeven te komen, maar klein genoeg zijn om makkelijk door de membranen heen te gaan. Dit zijn bijvoorbeeld smaak-, geur- en kleurstoffen uit het eten van de moeder. Die heerlijk knoflookgeur en dat prachtige zeewiergroen kunnen zomaar de melk geur, kleur en smaak geven. Ook bestanddelen van genotmiddelen zoals koffie, alcohol en drugs kunnen via het bloed in de melk komen. Hetzelfde geldt voor medicijnen, vergiften en milieuverontreinigende stoffen. Daar kunnen voedende moeders dus maar beter mee oppassen. Niet alleen voor hun kind, maar uiteraard ook voor zichzelf.

Moedermelk is zeker niet steriel, er zitten zelfs allerlei levende cellen en organismen in. Ook schimmels, virussen en bacteriën. Sommige daarvan zijn goedaardig en zorgen voor een gezonde mond- en darmflora. Andere zijn minder goedaardig of, onder geschikte omstandigheden, zelfs uitermate kwaadaardig. Toch zullen die laatste over het algemeen weinig kwaad kunnen, omdat ze vergezeld gaan van de bijbehorende beschermende stoffen. Op die manier werken ook de ziekteverwekkende bacteriën in moedermelk mee aan de opbouw van een evenwichtige darmflora en het ontwikkelen van een sterk eigen afweersysteem in het kind. Dingetjes in het eten hoeven dus niet echt slecht zijn, ook al lijkt het vies.

Op Facebook ontspon zich een discussie over wat een moeder die borstvoeding geeft zoal mag en moet eten of zeer beslist niet mag eten. De hele lijst do’s en don't's passeerde de revue, inclusief mijn commentaar:

Vrouwen die borstvoeding geven zijn net gewone mensen, die vrijwel alle gewone mensendingen mogen doen en elk normaal voedsel mogen eten. Er zijn maar heel weinig voedingswaren waarvan is bewezen dat ze kwaad kunnen voor de baby of waarvan de baby krampen zou krijgen, met uitzondering van allergenen in baby's met een allergische aanleg, die drinken bij een moeder die zelf een niet-intacte darm heeft (bijvoorbeeld door allergie, al dan niet onderkend). Eet normaal, eet wat je gewend was te eten in de zwangerschap en overdrijf nergens is, niet in de richting van veel, maar ook niet in de richting van helemaal weglaten.

Ik had natuurlijk ook nog dieper in kunnen gaan op de vraag waardoor krampjes dan wel worden veroorzaakt, maar dat was het topic niet. Ik had ook in kunnen gaan op het verschijnsel dat ge- en verboden inzake voeding voor de voedende moeder zeer cultureel bepaald zijn en soms elkaar regelrecht tegenspreken. Misschien dat ik die er nog een keer bijzet, om het geheel een beetje in perspectief te zetten. Maar de draad van het verhaal liep in de richting van echte dingetjes in de melk. 

Sommige mensen lijken er namelijk van overtuigd te zijn dat voedende moeders geen dingen mogen eten met kleine pitjes erin (zadenbrood of kiwi’s, bijvoorbeeld), omdat die dingetjes ofwel de tepeluitgangen zullen verstoppen ofwel de spijsvertering van de baby overhoop halen. Kijk, dán heb je het over dingetjes in je eten. Gelukkig is deze angst totaal ongegrond. De membranen tussen de darm en het bloed en tussen het bloed en de melk laten geen dingetjes door met een formaat dat met het blote oog of een leesbril te onderscheiden is. De deeltjes die wel doorgelaten worden, daarvoor heb je een goede microscoop nodig om ze te zien.

Meten is weten

Foto: Object. Wordt het object mooier als de kleuren benoemd en de lijnen geteld en keurig geordend zijn? (Klik op de afbeelding voor een grotere weergave.)

'Meten is weten' is een vaak gehoorde kreet om het meten en rubriceren van de meest uiteenlopende onderwerpen te rationaliseren. Maar wat meet je en wat weet je dan? Kinderen worden op alle mogelijke manieren gemeten, hun moeders en de melk die ze maken eveneens. Alles wat in een cijfer kan worden uitgedrukt wordt gemeten, zodat we van alles de lengte, breedte, omvang, gewicht, gehalte en wat al niet weten, kunnen opschrijven en vergelijken. En om dat laatste gaat het, het vergelijken. Past het cijfer in de rij, past het tussen de cijfers van anderen? Is het normaal, goed, gezond? Laten we het eens hebben over wat we weten en denken te weten na het meten van een kind en de melk die hij te drinken krijgt.

Van een kind wordt op gezette tijden de maat genomen van zijn lengte van kruin tot hiel in gestrekte toestand, van de omtrek van zijn hoofd en van zijn gewicht. Op het moment dat je dat meet, weet je wat de waardes zijn voor de genomen maten. Niet meer, niet minder. Het zegt op zich niets over wie, wat en hoe het kind is. Wanneer je dat meten op regelmatig terugkerende momenten herhaalt en alles netjes opschrijft en in een grafiek weergeeft, zie je of het kind groeit, stilstaat of achteruit gaat ten opzichte van zijn uitgangspunt en hoeveel die voor- of achteruitgang is. Wat je niet weet is waarom dat zo is, of het normaal is en of dat goed is voor dit kind in deze fase van zijn ontwikkeling. Wel, stilstand of achteruitgang is vermoedelijk niet goed. Na een fase van ziekte kan het wel normaal zijn. We zetten deze grafieken dus meestal af tegen die van andere kinderen van bijvoorbeeld hetzelfde geslacht en dezelfde leeftijd, zodat je kunt zien hoe dit kind het doet in vergelijking met andere kinderen. Wat je nog steeds niet weet is of deze groei voor dit kind in zijn omstandigheden goed is, of het is wat hij nodig heeft voor goede groei en ontwikkeling.

Om iets zinnigs met de cijfers te kunnen doen, zullen meer variabelen in overweging moeten worden genomen, zoals de algehele gezondheid en lichamelijke en geestelijke ontwikkeling. Zo zal je om te beginnen moeten kijken of de maten met elkaar in evenwicht zijn, ofwel past deze lengte bij dit gewicht? En ontwikkelt het kind zich binnen de te verwachten patronen en perioden? En heel erg belangrijk: zit het kind gewoon lekker in zin zijn vel? Dat laatste is wellicht de beste graadmeter. Natuurlijk wel eentje de niet in cijfers is te vangen. Om te weten of een kind het goed doet, lekker in zijn vel zit, moet je hem aandachtig observeren onder diverse omstandigheden: bij het eten, slapen, wakker zijn en spelen. Dat kost tijd en vooral aandacht. Het vergt ook empathie en inschattingsvermogen. En er is geen echte invullijst voor met te verwachten uitkomsten en randmarges naar boven en naar beneden en rode zones.

Dan de melk van de moeder. Omdat de borsten ondoorzichtig zijn en geen maatverdeling hebben is het voor sommige mensen moeilijk te aanvaarden dat de borsten maken wat nodig is en dat kinderen drinken wat ze nodig hebben. Waarom zou je daar ook op vertrouwen, wanneer dat al eeuwen en eeuwen en eeuwen goed is gegaan. Nee, weten kun je pas na meten en dus moet de melkaanmaak en output en input worden gemeten. Maar hoe meet je wat de borst maakt, wat de borst verlaat en wat bij de baby binnen komt? En zijn dat wel vergelijkbare metingen? Maakt de borst precies wat eruit gaat en drinkt de baby wat er werd gemaakt? Om te meten wat de borst verlaat wordt soms de melk gekolfd. Dat lijkt een mooie meting, maar wie garandeert dat dat is wat de borst te bieden heeft? Is de borst wel leeg na kolven en is wat de kolf eruit krijgt per definitie hetzelfde als wat een goed drinkende baby eruit zou krijgen? 

Dan liever kijken wat de baby binnenkrijgt. Daarvoor werd de techniek van voor en na wegen uitgevonden. Het idee is dat, als je een baby voor hij gaat drinken weegt en dan direct na het drinken nog eens (zonder verder iets aan hem te veranderen), je dan precies weet hoeveel gram hij binnen heeft gekregen. Maar kun je grammen zo overzetten naar milliliters? Dat zou alleen kunnen als het soortelijk gewicht van moedermelk 1 is. Nu zal dat er wel dicht in de buurt komen, wat moedermelk is voor een flink deel water, maar toch. Belangrijker is dat je met een gewicht of volume niet weet of dit is wat de baby nodig had, of het exemplarisch is voor alle voedingen en of dit de soort melk was die hij in deze hoeveelheid nodig had.

Dat brengt ons bij  de samenstelling van de melk. Moedermelk wordt nog steeds gezien als een magische substantie die zomaar, zonder dat je er wat aan doen kan slecht kan worden. Zo is het vloeibaar goud en zo is het een leeg, waterig, dun flutterig mengseltje. Maar gelukkig zijn daar dan de moedermelkmeters. Je kolft wat melk af, stuurt het op en je krijgt een lijstje met waarden van een paar van de honderden samenstellende delen van jouw melk terug. Je weet dan hoeveel eiwitten, vetten en suikers en nog een paar dingen er in dat monster van je melk zitten. Het zegt niets over of dat voor jouw melk normaal is, of dat is wat jouw kind elke keer dat hij drinkt nodig heeft. Het zegt vooral helemaal niets, wanneer het maar een enkel monster is op een willekeurig moment genomen. Moedermelk is per definitie niet constant van kwaliteit en dat hoort ook zo. Moedermelk verandert in de loop van de gehele lactatieperiode, en in reactie op bepaalde gebeurtenissen, per dag en per voeding en reageert op de manier van drinken en het borstvoedingmanagement.

De enige manier om te weten of er melk genoeg is en of die van goede kwaliteit is (van dat laatste kun je eigenlijk altijd uitgaan) is je kind voeden op een zo efficiënt mogelijke manier (dat wil zeggen passend binnen de patronen die voor onze soort evolutionair zijn vastgelegd en met een baby en adequate technieken) en vervolgens je kind te observeren voor groei, ontwikkeling en gedijen. en zelfs wanneer groei, ontwikkeling en gedijen onder de maat zijn, hoeft dat nog niet aan de hoeveelheid of de kwaliteit van de melk te liggen. Het kan ook iets in het kind zijn, waardoor hij zijn voeding niet goed opneemt of meer voeding nodig heeft.

Als uitsmijter nog even het testen van de hoeveelheid alcohol in moedermelk. Je kan je moedermelk met een doe-het-zelf-teststripje testen op de aanwezigheid van alcohol. Dat is een aardige scheikunde proef die de werking van lakmoespapier en andere visueel waarneembare analysemethodes aantoont. Als indicator voor de geschiktheid van moedermelk voor een baby is het totaal nutteloos. Het kan namelijk aantonen of, en mogelijk hoeveel, alcohol er in de melk zit, maar niet of dat voor dit kind in zijn omstandigheden ook kwaad kan. De hoeveelheid alcohol in moedermelk wordt gemeten in delen per duizend of zelfs delen per tienduizend. Dat is veel te weinig om enig klinisch effect te hebben. Een moeder moet al stomdronken zijn voor haar melk ongeschikt wordt. Tegen die tijd weet ze ook niet meer dat ze een kind heeft, laat staan dat het gevoed moet worden.

Dom

Foto: Jim Carrey als Lloyd Christmas en Jeff Daniels als Harry Dunnin in  Dumb & Dumber (1994)
Ik had hem zelf al in mijn inbox gekregen en weggegooid, maar een collega wees me er ook nog eens op. Een tutorial voor professionals over de samenstelling van borstvoeding, door een arts, aangeboden door Nutricia. Toch maar even de teaser kijken dan. Die doet het niet goed, ik heb alleen geluid. Nou, dat volstaat, want de goede dokter gebruikt zijn stem als voor een National Geographic Channel documentaire (hij zegt nog net niet ‘’Isn’t it amááázing’’) en babbelt wat over de samenstelling van ‘’borstvoeding’’. Dat is, aldus de dokter, eigenlijk moedermelk voor mensen. Jóh! Echt! Je meent het. Natuurlijk heeft borstvoeding geen samenstelling, want het is geen product, maar het hele proces van het maken, af- en uitscheiden van moedermelk door de moeder en het drinken aan de borst door het kind. Wat de samenstelling heeft is de moedermelk. Maar ach, dat is nog maar een klein foutje van de dokter en zijn geldschieter. De intro* naar de tutorial bevat meer fouten dan zinnen, hoewel het op het eerste gezicht heel positieve informatie lijkt.
Borstvoeding is niet ’’het beste’’ of ‘’van ideale samenstelling’’, maar gewoon de normvoeding, samengesteld zoals voeding voor menselijke zuigelingen hoort te zijn samengesteld. Aan zwangeren uitleggen dat borstvoeding de normvoeding is heeft niets te maken met schuldgevoel aanpraten. Deze uitspraak bevestigt voor mij wel het gevoel dat dat hele idee van schuldgevoel door de kunstvoedingmakers is gelanceerd. Flesvoeding heeft nauwelijks ontwikkelingen ondergaan in de laatste decennia, kunstvoeding wel wat. Maar lang niet genoeg om te stellen dat de ‘’voedingen van tegenwoordig zo zijn samengesteld dat ze eigenlijk al voor een deel de belangrijke voordelen van borstvoeding imiteren’’. Alleen bij een eerste oogopslag ziet het er als een op moedermelk gelijkende vloeistof uit, daarmee houdt elke vergelijking ongeveer op. En een goede tweede voor moeder’s eigen melk direct uit de borst is het al helemaal niet. Kunstvoeding komt na afgekolfde eigen melk, aan de borst bij een andere moeder of donormelk pas op de vierde plaats in de rij van voorkeursvoedingen. Het staat niet eens op het winnaarspodium, want daar staat alleen menselijke melk.
Maar eigenlijk maakt het helemaal niet uit wat ze daar bij Nutricia allemaal vertellen of laten vertellen over borstvoeding en moedermelk, want hun bedoeling is, uiteindelijk, het verkopen van meer kunstvoeding en dus ervoor zorgen dat minder kinderen borstvoeding krijgen. Want waar moedermelk zit, zit geen kunstvoeding nr. 1, 2 of 3, of  pyjama papje, instant pap of potjesprut. Maagaandeel heet dat in vakjargon.  Zorgverleners moeten dat helemaal niet willen lezen of horen of zien, want zij willen het grootste maagaandeel voor borstvoeding en moedermelk. Kunstvoedingmakers en -verkopers laten vertellen over de wonderbaarlijkheden van borstvoeding is net zoiets als de heren Mercedes & Audi de glorie van het fietsen of wandelen te laten prediken. Zorgverleners die denken dat zij goede, eerlijke en degelijk-wetenschappelijke informatie zullen krijgen van een kunstvoedingfabrikant zijn, exusez le mot, te onnozel voor woorden.
Wie werkelijk goede informatie wil over wat borstvoeding is en hoe het is geëvolueerd tot de huidige samenstelling (en dus waarom namaak na een luttele honderd jaar never-nooit-niet tot een zelfs maar enigszins gelijkend resultaat zou kunnen komen) leest bijvoorbeeld wat R. Martin schreef in Psychology Today (2013). Hij vertelt over de evolutie van het verschijnsel zoogdier en over de gelijke delen bescherming en voeding die zoogdieren hun jongen met hun soorteigen melk geven. En dat het vervangen van borstvoeding door kunstvoeding zich maar richt op de helft van wat borstvoeding biedt (en zelfs dat nog maar met matig resultaat). En waarom het normaal is dat zoogdierjongen na het bereiken van de natuurlijke speenleeftijd over het algemeen geen melk meer kunnen verdragen door het ontbreken van melksuiker verterende enzymen. Nou, ja, eigenlijk al die dingen die ik u hier ook telkens weer probeer uit te leggen.
Reclame werkt. En als directe reclame naar de consument niet mag, dan richten de fabrikanten hun reclame tot de zorgverleners. Dat is nog eens lucratiever ook, want heb je er daar één van, dan heb je een flink deel van haar of zijn cliënten ook. Voor zorgverleners geldt hetzelfde als voor gewone mensen: als je iets voor niks erbij krijgt, koop je meer dan je eigenlijk van plan was, zelfs als je niet van plan was iets te kopen. Maar vergis je niet, je krijgt niks echt voor niets; iemand, ergens, betaalt de prijs. In het geval van kunstvoeding wordt die prijs betaald door de kinderen die als gevolg van de reclame geen of minder borstvoeding krijgen dan eigenlijk voor hen bedoeld was. Voor een redelijk deel omdat zorgverleners denken dat ze goede informatie gratis krijgen van iemand die voordeel heeft bij het tegendeel.
*) ‘’Borstvoeding is het beste wat een moeder haar kind kan geven: het heeft de ideale samenstelling, helpt bij de ontwikkeling van het maag- darmkanaal, beschermt het kind en zorgt voor een bijzondere relatie tussen moeder en kind. Het is belangrijk om dit tijdens de zwangerschap aan moeders uit te leggen, zonder hen een schuldgevoel aan te praten. “Flesvoeding heeft daarnaast de laatste jaren een grote ontwikkeling ondergaan. De voedingen van tegenwoordig zijn zo samengesteld dat ze eigenlijk al voor een deel de belangrijke voordelen van borstvoeding imiteren en zijn daarom ‘second best’” aldus Emeritus hoogleraar en kinderarts dr. Hugo Heymans.’’ Nutricia mailing voor professionals
Martin R: From Origins of Breastfeeding to Lactose Intolerance How We Do It; The evolution and future of human reproduction. Psychology Today, 2013, inclusief referenties

Klik op de labels hieronder voor meer verhaaltjes over deze onderwerpen. Achter de plaatjes links staan er nog meer.

Nieuws

Foto: Maggie Smith en Pauline Collins in Quartet, een film die ook nog komen moet.
Op de eerste dag van het nieuwe jaar verwacht je eigenlijk nog geen studies die in dat jaar werden gepubliceerd, maar toch levert een search ‘’breastfeeding’’ vanaf 2013 (uitgevoerd op 1-1-2013 21:00) bij Google Scholar een lijst van ruim 150 resultaten. Ik zal de eerste 10 daarvan met u delen*. Het nieuwste nieuws over borstvoeding om een goed begin te maken. Tot mijn vreugde zag ik gelijk al een aantal publicaties van een paar van mijn favoriete onderzoekers en publicisten zoals Hale, Ball, Lawrence, Neiffert en Meier. Het Zweedse artikel van Hjermo et al valt een beetje erbuiten, want borstvoeding komt er maar zijdelings ter sprake als één van de onderzochte factoren in een grootscheeps ondderzoek naar vervuilende stoffen in het menselijk lichaam. Het onderzoek vond dat vrouwen over het algemeen minder PCB’s en dergelijke in hun lichaam meedragen dan mannen en de onderzoekers verklaren dat doordat vrouwen dit deels verliezen als zij borstvoeding geven. De rest van de artikelen gaat wel echt over borstvoeding. Culturele invloeden en barrières, de rol van de dokter; goed op gang komen, wanneer borstvoeding niet kan, medicijngebruik, gezondheidsuitkomsten voor moeder en kind, en nachtouderschap.
Helen Ball schrijft een hoofdstuk over ‘’Nighttime Nurturing’’ in een boek over evolutie, vroege ervaringen en de ontwikkeling van de mens. Helen Ball is een grote naam als het gaat om onderzoek naar borstvoeding en slaapgewoontes met zeer jongen kinderen. Ik zie er dus naar uit dit boek te gaan lezen. Een snelle scan van de voorbeeldpagina’s op Google Books is veelbelovend en verklapt alvast dat het gaat over veel thema’s die in mijn eigen verhaaltjes ook vaak aan de orde komen: de mensenbaby als draagling, de samenstelling van de melk die op nabijheid en vaak voeden duidt, het belang van de soort zorg die de baby krijgt voor de hersenontwikkeling. Dit boek gaat vast en zeker op mijn te-lezen-lijstje en ik zal er zeker nog eens over berichten.
Rowe, Baker en Hale geven in hun artikel een blauwdruk voor artsen om ook zonder specifieke onderzoeksresultaten te kunnen bepalen of een medicijn door een voedende moeder mag worden gebruikt. Dit is een belangrijke vaardigheid voor voorschrijvende artsen, want de meeste bijsluiters zeggen ‘’voor de zekerheid’’ om maar geen borstvoeding te geven tijdens het gebruik van dit medicijn. Lawrence gaat verder dan medicatie en komt in zijn artikel tot de conclusie dat er enkele kinderlijke condities zijn die borstvoeding ongewenst maken (bijvoorbeeld galactosenie), maar dat er geen ziektes bij de moeder zijn die een absolute contra-indicatie voor borstvoeding zijn. Wel kan het nodig zijn aanvullende counseling te geven en kunnen sommige maternale condities borstvoeding geven bemoeilijken.
Paula Meier blijft actief in het onderzoeken van borstvoeding voor prematuren en kinderen die zijn opgenomen op de neonatale intensieve zorg. In dit artikel analyseert zij haar aanpak van door moeders uitgevoerde zorg voor het op de rails zetten van de borstvoeding als voorbeeld van evidence based care. Verplichte literatuur voor iedereen die met deze kwetsbare baby’s werkt. Holmes gaat in op het op tot stand brengen van een stabiele borstvoeding voor gezonde pasgeborenen, terwijl Neifert et al ingaan op het overkomen van problemen bij borstvoeding in de klinische omgeving en Handa et al de rol van de kinderarts daarbij exploreren. Labbok, tenslotte, verdiept zich in haar specialisatie: borstvoeding als maatschappelijk thema, culturele invloeden en het terug krijgen van de acceptatie dat borstvoeding de normvoeding is voor mensenkinderen.
Dit lijstje geeft voldoende stof voor meer studie en meer stukjes om deze pagina’s te vullen. Om alvast in de stemming te komen eerdere stukjes van mij rond deze thema’s:
Eurolac Flits! met label medicijnen, nachtouderschap, samenstelling, slapen, contra-indicatie, invloed, norm. Deze links leiden naar een lijst met blogs met dit label, klik op de plaatjes in de linkerzijbalk voor meer verhaaltjes.
*) Literatuurlijst

Redelijk verbazend spul

Foto: David Alan Grierheeft als ''The science Dude'' Professor Bunsen Jude in de Bones aflevering The Body and the Bounty als lijfspreuk: ''Science is amááázing''. Zijn motto: ''Observe, analyze, deduce!'' geeft zijn jonge toeschouwers ondanks zijn clowneske gedoe een goede basis voor onafhankelijk wetenschappelijk nadenken.
Vanochtend was het eerste berichtje dat ik op Twitter las: ‘’ Zou een kleine baby van 1 week oud moedermelk voor baby van 3 maanden oud mogen?’’. Mijn eerste reactie, net als die van collegae die al vroeger op waren, was ‘’Ja, natuurlijk’’. Wat een vraag, dacht ik in eerste instantie met mijn nog-voor-het-ontbijt-duffe hoofd. Na het ontbijt, maar voor de koffie (die krijg ik pas van mezelf als mijn stukje af is!) Leek het toch al een minder vreemde vraag. Hebben we met zijn allen als borstvoeding promotoren niet decennia alles op alles gezet om borstvoeding ~*~bijzonder~*~ te maken. Borstvoeding en moedermelk zijn bijzonder, magisch, superieur, onvoorstelbaar, grandioos, uniek, en bedenk nog maar een paar superlatieven. Borstvoeding en moedermelk zijn zo speciaal dat je ze enkel met wit-zijden handschoenen en volgens vaste haast religieuze rituelen omgeven mag beroeren en op een hoge piëdestal onder een kristallen stolp moet tentoonstellen. Daarnaast is het gewoon eten voor de baby, gemaksvoedsel, of soms zelfs fastfood.
Bij de aspecten die moedermelk zo bijzonder heten te maken behoort ook de aanpassing aan de leeftijd, levensfase en actuele behoefte van het kind. Nou is dat natuurlijk ook een redelijk unieke eigenschap voor een vrij verkrijgbaar voedingsmiddel van AAA kwaliteit. De manier waarop de baby drinkt en de ziekmakers waarmee hij in aanraking komt, bepalen voor een groot deel de nutritieve, immunologische en endocriene samenstelling van de melk die een kind op enig gegeven moment uit de borst drinkt. De verhouding van de voedingsstoffen en water wordt bepaald door de totale vraag per dag, de frequentie van de vraag en de mate van gevuldheid van de borst aan het begin en aan het eind van de voeding. De eerste melk, colostrum, bevat voornamelijk immuunbestanddelen, de volgende maanden staat voeding voor groei en ontwikkeling voorop, waarna, na de introductie van vast voedsel, het totale volume langzaam gaat dalen, de energetische waarde door verhoging van het vetaandeel gaat stijgen en er weer meer immuunstoffen in komen.
Melk van andere dieren is net zo verbazingwekkend als mensenmelk. Vooropgesteld dat het jong van die diersoort de melk direct uit de bron krijgt. Afgekolfd of gemolken is de melk van elk dier nog steeds verbazingwekkend en grandioos en een zeer geschikt voedingsmiddel. Voor jonge dieren van de soort waarvan de melk kwam. Zolang het een dier van dezelfde soort is, maakt de leeftijd van de melk en de leeftijd van het jong niet erg veel uit. Natuurlijk is de meest perfecte aanpassing van drinken bij de eigen moeder direct aan de bron er dan niet, maar als voedingsmiddel is het evengoed perfect. De bescherming is niet meer helemaal exact toegespitst op het jong op dit moment, maar de algemeen beschermende werking tegen microscopische aanvallers is nog steeds volledig up to date. Dit geldt voor alle zoogdieren, inclusief de mens.
Het wordt al ingewikkelder wanneer de verse melk van een andere soort als voedsel voor een jong dier wordt gebruikt. Dat kan, en in veel gevallen zal het jonge dier er redelijk tot goed op groeien en gedijen. Afhankelijk van de genetische afstand tussen het donordier en het drinkende dier zullen de samenstelling van de melk, de verschillende nutriënten en hun onderlinge verhoudingen meer of minder toegespitst zijn op wat het jonge dier nodig heeft. De beschermende werking van de melk van een andere soort is minder omdat de herkennende en aanvallende cellen voor het lichaam van het jonge dier vreemd zijn en mogelijk zelf als aanvallers worden gezien. Of de beschermende cellen herkennen niet de juiste organismen als aanvallers. Ook dit geldt voor alle zoogdieren, inclusief de mens.
Fabrieksmatig gemaakte moedermelkvervangers lijken helemaal nergens meer op en zijn maar heel beperkt aangepast aan wat een kind nodig heeft in de diverse fasen van zijn ontwikkeling en gedurende de dag en nacht. Bescherming zit er in slechts verwaarloosbare hoeveelheden en soorten in. Melk van de eigen moeder van een andere leeftijd of melk van een andere moeder van een kindje van dezelfde of een andere leeftijd is altijd beter aangepast aan wat een kind nodig heeft, dan het melkachtige product uit de fabriek.
Eurolac Fltis! met label moedermelk, kunstvoeding, zoogdieren, samenstelling, bescherming. Deze links leiden naar lijsten met blogs met deze labels. Klik op de plaatsjes in de linkerzijbalk voor meer verhaaltjes.

Melk

Foto: Sean Penn als Harvey Milk en James Franco als Scott Smith in Milk
Heb ik het eigenlijk wel eens over melk gehad? Ik denk het wel, nu en dan. Ik wil het er graag nog eens over hebben voor een keertje. Melk is namelijk belangrijk. Melk is zo belangrijk dat er een hele groep dieren naar is vernoemd. Nu ja, niet naar melk, maar naar de organen waarin melk wordt gemaakt. Wat wij in de dagelijkse taal zoogdieren noemen (genoemd naar het drinken of te drinken geven van melk uit de organen waarin de melk wordt gemaakt) heet op zijn zondags (en omdat het vandaag zondag is willen we ook de zondagse naam wel eens gebruiken) Mammalia. Mammalia is de naam voor de groep diersoorten die mammae hebben waarin de vrouwelijke exemplaren melk maken om hun jongen mee te voeden. Mamma is Latijn en betekent borst; mammalia komt van mammalis en dat betekent ‘’van de borst’’. Mamma betekent natuurlijk ook moeder. Heet een borst mamma omdat een moeder zo heet of heet een moeder mamma omdat ze mammae heeft? Ik ga voor de verklaring dat moeder mamma heet op basis van de eerste klankvormingen van een kind.
Genoeg over de container, terug naar de inhoud. Melk. Melk is een meestal wit of wit-achtig gekleurde vloeistof, die in de melkklieren van vrouwelijke zoogdieren wordt samengesteld uit voor de jongen van die soort noodzakelijke nutriënten en beschermende stoffen. Alle melk bestaat uit water, eiwitten, vetten, koolhydraten, vitaminen, mineralen, sporenelementen en beschermende stoffen in hoeveelheden en verhoudingen die specifiek voor elke soort zijn bepaald. Melk is het meest complete voedingsmiddel; in feite is melk het enige voedingsmiddel dat geheel in zijn eentje een individu kan voeden en gezond houden. Daar zijn natuurlijk wel voorwaarden aan verbonden. Het moet de melk zijn die voor de eigen soort is ontworpen. Het moet in voldoende mate worden geconsumeerd. Voor de jongen in de zoogleeftijd is het geen enkel probleem. Voor oudere jongen en volwassen exemplaren kan het problematisch worden. Ten eerste verliezen dieren (en mensen) bij het ouder worden het vermogen om aan de borst te drinken en ze verliezen grotendeels het vermogen om de in melk aanwezige koolhydraten te verteren.
Zoogdieren hebben allerlei eigenschappen gemeen, naast het bezit en gebruik van melkklieren. Ze zijn allemaal warmbloedig, bijvoorbeeld, maar verder zijn er grote verschillen in vorm, maat, kleur, levensomstandigheden, voedingsgewoonten, levensloop en –duur. Al deze verschillen maken het noodzakelijk dat hun melk anders is en op andere manieren wordt gegeven en genomen. Waar sommige zoogdierjongen de uitgang van de melkklieren op een bepaalde manier moeten aanhappen, hoeven ander alleen te likken en sommigen moeten goed kunnen vangen. In stromend water nog wel. De ene soort heeft maar een enkele maag en een relatief kort darmsysteem, de andere heeft wel vier maagcompartimenten en een eindeloos eind darm. De ene soort heeft nood aan een goed onderstel en sterke botten (terwijl anderen helemaal geen onderstel hebben), de andere soort aan een dikke onderhuidse speklaag (terwijl andere soorten daar juist ernstig ziek van zouden worden) en weer andere soorten moeten het vooral hebben van hun scherpe ogen (terwijl dat voor andere juist totaal irrelevant is), of van hun hersenen.
Melk van de ene soort kan worden gedronken door een andere soort. De meeste kans op een goede afloop is er wanneer de soorten meer overeenkomsten hebben, bijvoorbeeld het jong van het ene gespleten-hoevige kuddedier gezoogd door het andere, of het ene kleine nocturnale knaagdier door het andere. Hoe minder overeenkomsten, hoe minder de kans op succesvol voeden met de melk van een andere soort. De tekorten van het ene nutriënt en het te veel aan het andere nutriënt, de andere vet- of eiwitsamenstelling, maar ook de andere soorten beschermende stoffen zullen ervoor zorgen dat het jong dat die verkeerde melk krijgt minder kans heeft gezond te groeien en zich te ontwikkelen en een vergrote kans heeft op onderontwikkeling, ziekelijke overontwikkeling, ziekte en overlijden.
Gelukkig zijn mensen goede knutselaars en kunnen ze de melk van andere dieren zo veranderen dat het over het algemeen min of meer voor menselijke consumptie geschikt wordt. Min of meer. Over het algemeen. Het vergt heel wat extra in de gaten houden en vervangende maatregelen om onbedoelde bijwerkingen te voorkomen en de bescherming tegen ziekte te vervangen. Over het algemeen min of meer voldoende om de kinderen waarvoor op geen enkele andere manier aan eten van menselijke oorsprong te komen is vooruit te helpen tot ze ander voedsel kunnen verwerken. Na die tijd is vervanging van melk van de eigen moeder of de eigen soort niet meer essentieel. Dan hoeft er alleen nog geknutseld te worden omdat wij dat zo lekker vinden: kaas, yoghurt, ijs, dulce de leche, …
Eurolac Flits! met label moedermelk, soortspecifiek, samenstelling

Compositie

Afbeelding: Jackson Pollock: Untitled (Figure Composition), 1938-41. Kleurpotlood en grafiet op papier: lichaamscompositie
Afhankelijk van hun vakgebied hebben mensen zeer diverse associaties bij het begrip compositie. Voor muziekmensen is een compositie een muziekstuk: een samenstelling of rangschikking van noten van verschillende hoogte, duur en timbre, die samen, indien voortgebracht door muzieksinstrumenten en/of menselijke stemmen, muziek vormen. Voor een schilder of een fotograaf is de compositie de verdeling van elementen in het kunstwerk. Voor een kok is een compositie een mengsel massa, voor een banketbakker een mengsel met eieren. Voor dansers maakt de compositie van losse bewegingen een reproduceerbare dans. Een compositie is dus een maaksel of een samenstelling van verschillende onderdelen tot een geordend en zinnig geheel.
Het menselijk lichaam is ook een compositie van verschillende, fraai en kunstig gerangschikte componenten. Die verschillende onderdelen, de organen en weefsel zijn elk en ieder voor zich ook weer composities van kleinere onderdelen. De compositie van het menselijk lichaam is niet een enkelvoudig, eenstemmig do-re-mi-liedje, maar een monumentaal muziekstuk voor volledig symphonieorkest met koor en diverse solisten, compleet met aanwijzingen voor een groots ballet, inclusief de ontwerpen voor de kleding van musici en dansers en het decor.
De compositie van moedermelk is een klein, maar zeer essentieel onderdeel van het grote geheel. Het bijzondere van moedermelk is, dat het onderdeel is van 2 mensen: gecomponeerd en afgeleverd door de een, geconsumeerd en getransformeerd door de ander. Iedere moeder heeft een grondpatroon, een basisrecept* voor de melk die zij kan maken. De precieze compositie wordt bepaald door haar eigen opmaak en door de behoeften van het kind waarvoor zij het maakt. De compositie van moedermelk is geen confectie, maar is per soort, en per individu binnen de soort, een exclusief ontwerp. Gelukkig is er wel wat ruimte voor mix ’n match binnen de sub-ontwerpen van een groep en kunnen de modellen tussen de individuen worden uitgewisseld. Om de ontwerpen van een andere soort draagbaar te maken is toch wel wat meer aanpassing nodig en moeten de modellen grondig vermaakt worden. Daar worden die unieke modellen over het algemeen niet beter op en ze staan de drager van de andere soort ook niet zo goed als voor wie het origineel was bedoeld.
Een andere compositie in het mensenlichaam is die van de weefsels als geheel, de rangschikking en verhoudingen tussen de diverse weefsels. Gale et al (2012) onderzochten en vergeleken de uitkomsten van ongeveer een dozijn onderzoeken en vonden dat het soort voeding die een zuigeling krijgt invloed heeft op de samenstelling van zijn lichaamsweefsels. Dat is op zich niet zo bijzonder. Wel bijzonder is de formulering van de onderzoekers in hun samenvatting en conclusie: ‘’Conclusion: Compared with breastfeeding, formula feeding is associated with altered body composition in infancy.’’ Ofwel de conclusie is dat in vergelijking met borstvoeding kunstvoeding is geassocieerd met veranderingen in de lichaamscompositie bij zuigelingen. Deze onderzoekers zijn dus in hun beoordeling van alle onderzoeksgegevens uitgegaan van de biologische normvoeding en ze hebben gekeken wat afwijken van die norm veroorzaakt. Niks geen ‘’een flesje is heus ook prima’’ of een ‘’het maakt eigenlijk niet echt veel uit’’, maar een stevig statement, een mooie compositie.
*) Ingredientenlijst moedermelk en poedermelk bij Kenniscentrum Borstvoeding
Gale C, Logan KM, Santhakumaran S, Parkinson JRC, Hyde MJ, Modi N: Effect of breastfeeding compared with formula feeding on infant body composition: a systematic review and meta-analysis Am J Clin Nutr 2012 95: 3 656-669; First published online February 1, 2012. oi:10.3945/ajcn.111.027284

Bouwstenen

Soms schrijf je iets dat op dat moment goed lijkt, maar waar je gaandeweg meer en meer kriebels van krijgt. Dat overkwam mij bij het stukje dat ik gisteren schreef. Over borstvoeding als voedsel en als bescherming. Ik schreef: ‘’Voedingstechnisch mankeert er nog maar weinig aan kunstvoeding. Nu, ja, het zijn de verkeerde vetten en de verkeerde eiwitten en ook niet alle componenten in de juiste verhoudingen, maar het eindresultaat heeft toch een zekere gelijkenis met moedermelk, qua voeding dan.’’ Daarmee lijk ik de indruk te wekken dat ik kunstvoeding als voedsel eigenlijk wel soort van okee vind. Dat heeft toch een rectificatie nodig.
Kunstvoeding is een kunstmatige vervanging voor borstvoeding en het is verre van een soort van okee zuigelingenvoeding. Voor een heel erg klein aantal kinderen is een aangepaste melk absoluut levensnoodzakelijk, omdat zij bepaalde componenten van onbewerkte melk niet kunnen verdragen of verteren. Dan heb je het bijvoorbeeld over kinderen met - gelukkig zeldzaam voorkomende - stofwisselingsziekten als galactosemie. En kinderen waarvan de moeder geen melk kan maken, wat ook gelukkig een niet veel voorkomend fenomeen is, of die geen moedermelk mogen geven (bijvoorbeeld bij gebruik van enkele geneesmiddelen) en voor wie ook geen andere menselijke melk beschikbaar is – ja, die kinderen moeten ook wat eten en dan zijn we blij dat er een product is dat enigszins lijkt op menselijke melk. Maar ik moet nooit meer de vergissing maken ook maar te suggeren dat het een meer dan oppervlakkige gelijkenis is.
De oppervlakkige gelijkenis bestaat erin dat het net als moedermelk een melkachtige vloeistof is, bestaand uit water, vetten, eiwitten, koolhydraten, vitaminen, mineralen en sporenelementen. En het ene eiwit is het andere niet. De eiwitten in kunstvoeding zijn van niet menselijke oorsprong: van andere zoogdieren, meestal de koe, of van planten, meestal soja. En hoewel alle eiwitten zijn opgebouwd uit aminozuren en allemaal zorgen voor de groei en restauratie van cellen en weefsels, is de structuur heel anders. De eiwitten in koemelk zijn prima eiwitten voor de groei en ontwikkeling van kalfjes, met hun specifieke spijsvertering. Mensenkinderen hebben een heel anders soort spijsvertering en ze hebben ook andere behoeften op het gebied van groei en ontwikkeling.
Het verteren van eiwitten (dus het afbreken tot bruikbare bouwstenen voor het lichaam) is een lastige klus, waarvoor gespecialiseerde hulpstoffen nodig zijn in de maag en de darmen. Voor het verteren van koemelkeiwitten heeft een kalf allerlei gereedschap voorhanden. In de maag van een mensenkind worden koemelk eiwitten taaie kaas waar hij maar moeilijk raad mee weet. De uiteindelijke opbrengst van eenzelfde hoeveelheid eiwit is bij koemelk eiwitten lager dan bij menselijke eiwitten. Er is dus meer van nodig en er is meer energie voor nodig. Het is dus eigenlijk een niet erg economische voedselbron. Ook in soorten kunstvoeding waar de verhouding caseïne:wei-eiwit gunstiger is, is de vertering nog steeds moeilijker. Ook de koemelk wei-eiwitten zijn taaier dan de wei-eiwitten in moedermelk. Van moedermelk kun je dan ook met geen mogelijkheid fatsoenlijke kaas maken.
Naast voedingseiwitten zitten er in moedermelk ook grote hoeveelheden ongebonden aminozuren (eiwitbouwstenen) die allerlei andere functies hebben, met name op het gebied van de ontwikkeling van de hersenen, het zenuwstelsel en de ogen. Agostini et al onderzochten moedermelk en een hele verzameling poedervormige en kant en klare kunstvoedingen op de aanwezigheid van dit soort aminozuren. Zij vonden dat van de belangrijkste soorten (glutamine, glutaminezuur en taurine die samen ongeveer de helft van alle vrije aminozuren in moedermelk uitmaken) in kunstvoeding maar hooguit 10% zit van de hoeveelheid in moedermelk.
De samenstelling van moedermelk is niet altijd hetzelfde per moeder en bij moeders onderling, maar de kwaliteit is constant en hoog. Kunstvoeding heeft een constante samenstelling, maar een kwaliteit die weliswaar constant is, maar aan de lage tot zeer lage kant.
Agostoni C, Carratu B, Boniglia C, Riva E, Sanzini E: Free Amino Acid Content in Standard Infant Formulas: Comparison with Human Milk. Journal of the American College of Nutrition (2000) 19(4):434–43

Gelijkenis

Op Facebook circuleren allerlei plaatjes die moeten aangeven hoe weinig kunstvoeding op borstvoeding lijkt. Eén van mijn favorieten is die van een autocarrosserie. Er zitten duidelijk een aantal componenten van een functionerende auto in en als je erin zit blijf je waarschijnlijk wel droog. Maar hij brengt je nergens, want behalve een paar wielen mist hij vooral een motor. Een motor is een redelijk essentieel onderdeel van een auto. Zelfs al zou dit ding worden opgeschilderd en van portieren, een motorkap, alle stoelen en wielen worden voorzien, dan nog zou het geen functionerende auto zijn, hoewel hij er al wel meer op zou lijken. Aan de buitenkant. Je zou er droog en comfortabel in kunnen zitten en mensen zouden je in een fraai omhulsel zien. Maar je zou er nog steeds nergens mee komen. Kunstvoeding is eigenlijk net zoiets. Het ziet er heel fraai uit en is mooi verpakt, maar het mist de motor. De motor in borstvoeding bestaat uit een complex van levende cellen, antistoffen, beschermende factoren en hormonen, die  op ingenieuze wijze met elkaar en met de voedende bestanddelen van de melk en het proces van het voeden en gevoed worden samenwerken. Sommige van die beschermende stoffen kunnen de fabrikanten in de kunstvoeding stoppen, maar lang niet allemaal en altijd geïsoleerd van alle andere dingen. Alsof de eigenaar van het wrak hierboven probeert of het met bougies, een accu en een koelvloeistoftankje onder de kap wel gaat lukken.
Kunstvoeding is deficiënt aan van alles en nog wat (hoewel de zuivere voedingswaarde wel min of meer klopt). De lijst van korte en lange termijn ziektes en aandoeningen die meer voorkomen bij kunstgevoede dan bij borstgevoede kinderen is lang en groeiend. Voor kinderen die te vroeg of ziek geboren worden geldt dit nog meer. De vaak dodelijk aflopende darminfectie necrotiserende enterocolitis (NEC) komt vrijwel niet voor bij kinderen die enkel menselijke melk als voeding krijgen, maar vrij vaak bij kinderen die (volledig of gedeeltelijk) voeding op basis van niet-menselijke melk krijgen. Onbegrijpelijk is het dat in veel ziekenhuizen erg moeilijk wordt gedaan over het gebruik van gedoneerde menselijke melk voor kinderen waarvan de moeder (nog) niet voldoende eigen melk heeft. Men ziet beren en wolven op de weg in de vorm van mogelijke besmettingen, terwijl de risico’s van een niet-menselijke voeding over het hoofd worden gezien of gebagatelliseerd. Te meer onbegrijpelijk omdat artsen zich er graag op laten voorstaan dat zij evidence based (wetenschappelijk onderbouwd) werken. Of zou het verschijnsel artsenbezoeker hier iets mee te maken kunnen hebben ? Die producten die door die vriendelijke, cadeautjes uitdelende vertegenwoordigers worden gepromoot moeten toch wel goed en veilig zijn? Misschien moeten moedermelk leveranciers ook maar artsenbezoekers met cadeautjes op pad sturen. Maar wie gaat dat betalen?
Borstvoeding.com: de samenstelling van kunstvoeding en moedermelk vergeleken
Nu.nl: artsen nog steeds gevoelig voor marketing

Borstvoeding op verzoek deel 2

Foto: aandeel van een aantal voedingsstoffen in 500ml moedermelk per dag na de eerste verjaardag
Ik wilde weer eens een meer borstvoeding-inhoudelijk stukje schrijven, want het was me opgevallen dat ik de laatste tijd wel erg activistisch werd. Borstvoeding op verzoek leek me wel wat. Maar is dat wel wat mensen willen lezen? Borstvoeding-stukje-op-verzoek dan maar. Binnen een kwartier kwamen er al een paar reacties binnen op Twitter, die verzochten om zuigbehoefte en samenstelling en waarde van moedermelk na de eerste verjaardag. Hoe mooi passen deze twee bij elkaar. Gisteren de zuigbehoefte; vandaag de samenstelling.
Moedermelk is een redelijk stabiel product tijdens de hele lactatieperiode. Voor het kind wordt geboren wordt en een meestal vrijwel heldere vloeistof geproduceerd en in de eerste dagen nadat het kindje geboren is is er colostrum. Deze dikke, geconcentreerde, crèmekleurige tot geel-oranje vloeistof is een cocktail van voeding en bescherming, in hoeveelheid exact aangepast op het nog kleine, niet rekbare maagje van de pasgeborene. (Voor kindjes die te vroeg geboren worden is er een speciaal aangepaste prematurenvoeding, met een andere verhouding van eiwitten, vitaminen en mineralen.) Na een paar dagen gaat colostrum veranderen: er komt meer suiker in, waardoor meer water wordt aangetrokken en de hoeveelheid aangemaakte melk snel meer gaat worden. Na een week, of 2 weken of drie als het wat trager gaat, is de melk’’matuur’’ geworden. Dat wil zeggen dat ze dan de samenstelling heeft bereikt die ze ruwweg zal blijven behouden tot het einde van de lactatieperiode.  De veranderingen die er optreden zijn in drie groepen in te delen: bescherming, concentratie en vetgehalte. Telkens als een kind in aanraking komt met nieuwe ziekteverwekkers komen er nieuwe beschermende stoffen in zijn melk. Daarom is de melk van de baby in de eerste weken anders dan die van de baby die naar de kinderopvang gaat en van de baby die gaat kruipen en de plantenbakken met potgrond ontdekt. de concentratie van de melk kan veranderen wanneer om een of andere reden er een plotselinge dip is in productie, bijvoorbeeld als moeder koorts heeft of weer ongesteld wordt. De melk is dan minder waterig en smaakt zouter door de meer geconcentreerde mineralen. Ook de hoeveelheid afweerstoffen is dan relatief hoger. Tot slot het vet. afgezien van de in water oplosbare vitaminen is dit zo’n beetje het enige ingrediënt van moedermelk dat kan worden beïnvloed door de voeding van de moeder. Het soort vetten dat de moeder eet beïnvloedt namelijk de verhouding van de vetzuren in haar melk. Maar ook het vetgehalte kan veranderen: wanneer een moeder vaak voedt en haar borsten relatief leeg blijven is haar melk vetter dan wanneer zij telkens heel volle borsten heeft voor ze gaat voeden. en in de loop van de tijd, naarmate het kindje ouder wordt, wordt de melk gemiddeld ook vetter. Mogelijk omdat het kindje dit nodig heeft, mogelijk ook omdat de borsten na verloop van tijd steeds minder vol raken tussen de voedingen door. Omdat de samenstelling voer het algemeen niet sterk verandert en de kwaliteit zeker niet minder wordt, blijft borstvoeding geven ook wat voeding betreft waardevol tot ver na de eerste verjaardag. De tabel hierboven geeft duidelijk aan dat met maar een halve liter moedermelk (een keer of drie per etmaal voeden) een kind van diverse nutriënten al een flink deel van de dagelijkse portie binnenkrijgt.
Kenniscentrum Borstvoeding: tabellen met samenstellling van moedermelk 

Voedingscentrum: tabel aanbevolen hoeveelheden voedingstoffen op verschillende leeftijden 0-4 jaar (blz 62)

Vet verhaal

Foto: gecentrifugeerde melk, waarbij het vet (witte deel rechts van het midden) is afgescheiden van de rest. Bovenste monstertje is aan het eind van een voeding, de onderste aan het begin gekolfd.
''Vet is vet,'' dacht Tijl Uilenspiegel en deed schoenenvet in de soep. De soep bleek wat eigenaardig te smaken, want het ene vet is toch het andere niet. Melkvet is ook anders van dier tot dier. Het vet in mensenmelk is precies afgesteld op de behoefte van het mensenkind en zijn manier van verteren. De energiewaarde van moedermelk wordt bepaald door de hoeveelheid eiwitten, suikers en vetten. Een gram vet levert iets meer energie dan een gram eiwit en een gram melksuiker samen. Melkvet is ook het meest beïnvloedbare component van de energie in moedermelk. De Hartmann groep in Australië (Mitoulas et al 2002) heeft een intensief onderzoek gedaan naar de verschillen in melksamenstelling (vet, lactose en eiwitten) en vonden een grote variatie door de dag heen en door de loop van de lactatieperiode tot een jaar. Per vrouw was er geen significant verschil in energiewaarde per 24 uur tussen beide borsten. Powe et al deden recent onderzoek naar vet in de melk van moeders van jongens en meisjes en vonden dat de melk voor een jongen vetter is dan die voor een meisje en dat jongens tot 25% meer energie met de melk krijgen dan meisjes. Dit kan een verklaring zijn voor de gemiddeld snellere groei van jongens ten opzichte van meisjes.
De overall samenstelling van menselijke melk is relatief stabiel en onafhankelijk van de voeding van de moeder, met een paar uitzonderingen. Het vetaandeel in het dagelijks menu van de moeder beïnvloedt vrijwel direct de vetsamenstelling van haar melk. Moeders met een lage vetinname (17,6% energie uit vet en 68% uit koolhydraten) hadden melk met een hoger aandeel middenketen vetzuren en een hoger aandeel in enkele essentiële vetzuren dan vrouwen die een hoog-vet dieet (40,3% energie uit vet en 45,3% uit koolhydraten) volgden. In deze studie van Nasser et al van de universitit van Saskatchewan, Canada waren de deelnemers hun eigen controlegroep.
Van Veldhuizen-Staas CGA: Samenstelling van moedermelk: Suiker en vet.
Van Veldhuizen-Staas CGA: Vet in moedermelk: functie, waarde en bepaling.
Mitoulas LR, Kent JC, Cox DB, Owens RA,  Sherriff JL, Hartmann PE: Variation in fat, lactose and protein in human milk over 24h and throughout the first year of lactation. British Journal of Nutrition 2002, 88(01):29-37
Powe CE., Knott CD, Conklin-Brittain N: Infant sex predicts breast milk energy content. Am. J. Hum. Biol. 2010, 22(1):50-54
Nasser R, StephenAM, Goh YK, Clandinin MT: The effect of a controlled manipulation of maternal dietary fat intake on medium and long chain fatty acids in human breast milk in Saskatoon, Canada. International Breastfeeding Journal 2010, 5:3; http://www.internationalbreastfeedingjournal.com/content/5/1/3

Suiker en vet

Suiker en vet staan in de huidige voedingskundige inzichten in een kwaad daglicht als veroorzakers van de pandemische vormen die obesitas aanneemt. Voor jonge kinderen echter zijn suikers en vetten waardevolle voedingsstoffen, vooral als ze in moedermelk zitten. Moedermelk is niet van constante kwaliteit. De verhouding tussen met name vetten en suikers kan per voeding, per dag en per moeder sterk verschillen. Een verschuiving in de verhouding suikers-vetten ten gunste van de suikers kan resulteren in darmkrampen, onrust tijdens en tussen de voedingen, huilen en overmatige stoelgang. Een te ruime hoeveelheid lactose in verhouding tot het aanwezige vet resulteert in een stormachtige vertering in de darm en een relatief te kort aan het lactose-verteringsenzym lactase. Daardoor blijft een deel van de lactose onverteerd, waardoor het een voedingsbodem wordt voor gisten. Gistende suikers leiden tot gasvorming en daarmee tot de darmkrampen en volumineuze, stinkende, schuimende en vaak groene ontlasting. Onrust en krampjes leiden tot vaker voeden en bij ontoereikend management tot nog meer suikerrijke vetarme melk en een verergering van de symptomen. De verstoorde suikervertering kan leiden tot ofwel zeer snelle gewichtstoename (als toch en groot deel van de lactose wordt opgenomen en er erg veel gevoed wordt) ofwel te langzame groei (als de verstoorde vertering leidt tot verminderde opname). Een goed borstvoedingmanagement leidt tot een optimale melksamenstelling. Het veelvuldig en volledig legen van de borsten leidt tot een grotere totale melkaanmaak en tot een hoger vetgehalte. Samen leidt dit tot optimale groei en ontwikkeling. Frequente, laag volume voedingen met een relatief hoog vetgehalte dragen bij tot het algemene welbevinden van het kind en kan klachten als overmatig spugen en darmkrampen voorkomen. Kleinere voedingen leiden tot een mindere belasting van de maag; vettere voedingen tot een rustiger verwerking van de voeding in de darmen. Op de lange termijn helpt het wennen aan kleine, frequente voedingen aan het in stand houden van een gezond honger- en verzadigingsmechanisme en helpt het een patroon van overvoeding en daaruit voortvloeiende ziekten voorkomen.

Lees meer:

van veldhuizen-Staas CGA: Samenstelling van moedermelk: suiker en vet

van veldhuizen-Staas CGA: Vet in moedermelk: functie, waarde en bepaling

Volwaardige zuigelingenvoeding

Moedermelk is een volwaardige zuigelingenvoeding en is meer dan alleen een verzameling essentiële nutriënten. Het is de voor onze soort bedoelde en specifiek op maat gemaakte voeding die beschermt tegen pathogenen. Borstvoeding geven is een menselijke, soortspecifieke, manier van voeden, koesteren en zorg van de ouders voor het kind. Dit maakt dat moedermelk de enige volwaardige zuigelingenvoeding is. Kinderdiëtist Stefan Kleintjes en lactatiekundige-IBCLC Gonneke van Veldhuizen-Staas lichten dit onderwerp uitgebreid toe:

Borstvoeding: de biologische norm en medische voorkeur
Individuele zorgverleners zijn er, evenals de overheid en de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), van overtuigd dat borstvoeding de preferente voeding is voor het kind in zijn eerste zes levensmaanden. Waarom dat zo is, is niet altijd helemaal helder. Is het de specifieke samenstelling van de melk, is het de manier van toedienen, is het misschien de wat andere manier van moederen die er vaak mee gepaard kan gaan? Waarschijnlijk een beetje van dat alles. Zeker is dat het voeden aan de borst de door de natuur bedoelde ofwel fysiologische manier van voeden is.
In dit artikel bespreken we met name de samenstelling van moedermelk en de manier van het toedienen; het voeden aan de borst.
Lees verder ...

Voeding van moeder en kind

In principe is moedermelk alle voeding en vocht die en kind in de eerst 6 levensmaanden nodig heeft en ook daarna levert moedermelk nog lang tijd een flink aandeel van de dagelijks nutriënten behoefte. Ook een principe is dat moedermelk altijd goed is, ongeacht de voeding status van de moeder. Toch hoeft dat niet altijd waar te zijn. Duda et al vergeleken het dagmenu van Poolse moeders met de hoeveelheid vet-oplosbare vitamines in hun melk. Zij vonden dat de vitamine opname van de moeders via hun voeding correleerde met de hoeveelheid ven die vitamines in hun melk. De tekorten in melk waren evenwel minder groot dan die in hun eigen systeem. Wanneer de onderzochte melk anders was verzameld (nu telkens 2 uur voor de verwachtte volgende voeding) zou de uitslag heel goed anders geweest kunnen zijn, omdat de totale vethoeveelheid van een melkmonster van allerlei factoren afhankelijk is, en de hoeveelheid vet-oplosbare vitamines dus ook. Strobel et al benadrukken het belang van een pro-vitamine A (beta-carotene) rijke voeding voor en tijdens de zwangerschap, omdat eventuele tekorten tijdens de lactatieperiode niet voldoende kunnen worden verhoogd via voeding.

Vet in moedermelk: functie, waarde en bepaling (Eurolac.net)

Duda G, Nogala-Kalucka M, Karwowska W,

Kupczyk B, Lampart-Szczapa E: Influence of the Lactating Women Diet on the Concentration of the Lipophilic Vitamins in Human Milk. Pakistan Journal of Nutrition 2009, 8(5): 629-634.

Strobel M, Tinz J, Biesalski HK: The importance of beta-carotene as a source of vitamin A with special regard to pregnant and breastfeeding women.  Eur J Nutr. 2007 Jul;46 Suppl 1:I1-20.

Fox MK, Reidy K, Novak T, Ziegler P: Sources of energy and nutrients in the diets of infants and toddlers. J Am Diet Assoc. 2006 Jan;106(1 Suppl 1):S28-42.

Borstvoedingshormonen - prolactine

Prolactine (pro=voor; lactatio=zogen) is en hormoon dat alle mensen aanmaken en afscheiden, maar dat vooral betekenis heeft bij het aanmaken van moedermelk. Mensen die niet lacteren hebben over het algemeen lage prolactinespiegels, die evenwel kunnen schommelen tussen dag en nacht, seksuele activiteit en bij vrouwen gedurende de ovulatie cyclus. In de zwangerschap beginnen de prolactine spiegels et stijgen en na de geboorte bereiken ze een hoogtepunt. Als de lactatie is gestabiliseerd zijn de prolactine spiegels ook weer gedaald, om bij elke voeding weer even flink te stijgen. Vrouwen met en verstoorde prolactinewerking kunnen last hebben van te weinig melk of juist veel te veel melk (hyperprolactinemie). Hyperprolactinemie kan ook buiten de borstvoedingperiode optreden, waarbij ook mannen melkafscheiding kunnen vertonen of vrouwen onvruchtbaar zijn. Prolactine lijkt een negatief effect te hebben op de botvorming (Seriwatanachai et al 2010); tijdens de lactatieperiode is dit waarschijnlijk fysiologisch, maar daarbuiten kan hyperprolactinemie leiden tot verzwakking van het skelet. Ook de energiehuishouding verandert onder invloed van prolactine (Nilsson  et al 2009). Bij de voedende vrouw leidt dit tot een betere, directe beschikbaarheid van energie voor melkaanmaak, daarbuiten kan het leiden tot insulineproblemen. De ander kant van het spectrum, te weinig prolactine, kan leiden tot problemen met het aanmaken van voldoende melk voor een kind. Domperidom heeft bewezen de prolactineafgifte te kunnen verhogen. Onderzoek van Campbell-Yeo et al heeft aangetoond dat dit geen negatief effect heeft op de samenstelling van de zo verkregen melk.
Seriwatanachai D, Krishnamra N, van Leeuwen J: Evidence for direct effects of prolactin on human osteoblasts: Inhibition of cell growth and mineralization. J. Cell. Biochem. 2009-107(4)1097-4644
Nilsson LA, Roepstorff C, Kiens B, Billig H, Lin C: Prolactin Suppresses Malonyl-CoA Concentration in Human Adipose Tissue. Horm Metab Res 2009; 41(10): 747-75
Marsha L. Campbell-Yeo, Alexander C. Allen, K. S. Joseph, Joyce M. Ledwidge,  Kim Caddell, Victoria M. Allen,  Kent C. Dooley: Effect of Domperidone on the Composition of Preterm Human Breast Milk. PEDIATRICS 2010-125(1)e107-e114.

Vet in moedermelk afhankelijk van menu moeder

(01-08-2010)

De overall samenstelling van menselijke melk is relatief stabiel en onafhankelijk van de voeding van de moeder, met een paar uitzonderingen. Het vetaandeel in het dagelijks menu van de moeder beïnvloedt vrijwel direct de vetsamenstelling van haar melk. Moeders met een lage vetinname (17,6% energie uit vet en 68% uit koolhydraten) hadden melk met een hoger aandeel middenketen vetzuren en een hoger aandeel in enkele essentiële vetzuren dan vrouwen die een hoog-vet dieet (40,3% energie uit vet en 45,3% uit koolhydraten) volgden. In deze studie van Nasser et al van de universitit van Saskatchewan, Canada waren de deelnemers hun eigen controlegroep.

Nasser R, StephenAM, Goh YK, Clandinin MT: The effect of a controlled manipulation of maternal dietary fat intake on medium and long chain fatty acids in human breast milk in Saskatoon, Canada. International Breastfeeding Journal 2010, 5:3; http://www.internationalbreastfeedingjournal.com/content/5/1/3