Foto: Imelda Staunton als Dolores Umbridge in Harry Potter and the Order of the Phoenix: geweld verpakt in rose en verstopt tussen snoezepoesjes
De laatste dagen kreeg ik veel artikelen en boeken onder ogen over het belang van empatisch, sensitief en responsief ouderschap met name voor het heel erg jonge kind. De hernieuwde nadruk op het belang hiervan werd ingegeven door de treurige gebeurtenissen waarbij jonge mensen totaal door het lint gingen en, alleen of samen met anderen, andere mensen dood maakten. Een Nederlandse politicus gaf direct de schuld van alle vormen van geweld door jongeren aan een zekere groep allochtonen in Nederland. En de gebeurtenissen in Amerika zwengelen de daar immer klaarliggende wapendiscussie aan en de roep om meer gewapende bescherming van scholen. Enkelen zien slechts verder dan de waan en de afgrijselijkheid van de dag en proberen een oorzaak te duiden, liever dan alleen een aanleiding. Enkelen, die zich werkelijk in de werking van de menselijke geest hebben verdiept, wijzen naar meer dan alleen de etnische herkomst, de algemene agressie in de maatschappij of het tomeloze uitbreiden van privé wapenbezit. Zij zien het zaad voor de wrange oogst aan gewelddadigheid al in de wieg liggen of zelfs al in de moederschoot.
Al sinds de laatste decennia van de vorige eeuw weten deskundigen dat de ervaringen in de vroegste levensfase en zelfs al voor de geboorte grote invloed hebben op de ontwikkeling van het karakter. In de jaren ’50 legde Erik Erikson de basis voor de moderne opvoedkunde en hij stelde al vast dat de eerste levensjaren bepalend zijn voor het basisvertrouwen dat een mens de rest van zijn leven nodig heeft om normaal sociaal te kunnen functioneren. Latere onderzoekers stelden hypothesen op en onderzochten hoe dan dat vertrouwen als levenshouding tot stand komt. Anderen benaderden het van de andere kant en ontdekten hoe het ondergaan van of zelfs getuige zijn van geweld de hersenontwikkeling onherstelbaar aantast. Behalve aanvallend geweld heeft ook emotionele, psychische verwaarlozing dit effect. Het ervaren van een onveilige omgeving, door het ondergaan van of getuige zijn van geweld of door ernstige verwaarlozing, veroorzaakt stress, compleet met verhoogde hartslag, verhoogde bloeddruk, en het aanspreken van het meest primitieve deel van de hersenen waarin de overlevingsinstincten worden aangestuurd. Langere tijd of herhaald hieraan blootstaan of het niet kunnen verwerken van een eenmalige ernstige blootstelling etsen deze reacties in de hersenen en veroorzaken een blijvende staat van stress. Dit verhindert een goede en positieve ontwikkeling van het modernere deel van de hersenen waar mee we denken, creatief zijn en onze meer positieve menselijke kanten ontwikkelen.
Gisteren volgde ik een korte Twitterdiscussie over ‘’kinderen voorbereiden op het harde leven’’. Kinderen moeten leren tegen hun verlies te kunnen en grappen maken zou daar bij horen. Een ander was het daarmee niet eens en stelde dat waar alles op neer komt liefde is. Ik sluit me aan bij de laatste. Als kind leerde ik al via mijn opvoeding door een uiterst pacifistische vader dat geweld nooit een oplossing is. Geweld kweekt geweld. Dat is de simpelste en meest basale wet. En dat begint al met de manier waarop kinderen worden geboren. De doorsnee Westerse bevalling is gewelddadig*. Hoe meer gemedicaliseerd, hoe gewelddadiger. Gewelddadig en respectloos, respectloos naar de moeder, naar het kind, naar de mens.
Al worden kinderen over het algemeen na de geboorte niet meer aan de voeten omhoog gehouden en op de billen geslagen, ze worden nog steeds heel vaak niet met rust gelaten op de buik en aan de borst van hun moeder, de navelstreng wordt zo snel mogelijk doorgesneden en er moet worden gevoeld, gepord, geprikt, en gewogen. Gewassen, afgeveegd en aangekleed.
Na een korte kennismaking en minimaal huidcontact worden kinderen in bedjes neergelegd. Plat op de rug en alleen. Hun pogingen tot communicatie worden niet opgemerkt, verkeerd geïnterpreteerd of genegeerd. Voor veel kindjes is dit de eerste keer dat ze in de afsluitmodus gaan en net doen of ze er niet mee zijn. De afsluitmodus is de derde van de reacties op gevaar; het is het bevriezen dat komt als de opties vechten en vluchten niet mogelijk zijn (fight, flight, freeze of vluchten, vechten, (be)vriezen).
Het is de eerste ervaring met stress. En hoe zacht een baby’tje ook wordt behandeld, hoe veilig zijn wiegje ook mag zijn, het is een daad van geweld. Geweld in de zin dat het kind in een situatie wordt gebracht die in zijn beleving gevaarlijk is. Evolutionair gezien is een pasgeboren kind dat alleen is, zonder lijfelijk contact met aan ander mens, in direct levensgevaar. Dat zit diepgeworteld in zijn overlevingsbrein. Wanneer zijn eerste ervaring na de geboorte er een is van gevaar, is zijn eerste inprenting de boodschap dat de wereld een gevaarlijke plaats is. Elke volgende periode van alleen zijn, van uitblijven van reactie op zijn communicatiepogingen, slijpt dat een beetje dieper in. ‘’De wereld is gevaarlijk, ik kan er niet op vertrouwen dat het goed komt.’’
Kwetsbaar aan de ene kant, zijn kinderen aan de andere kant ook robuust en flexibel. Borstvoeding geven en veel liefde en koestering tussen de perioden van alleen zijn door zullen voor de meeste kinderen de negatieve effecten van het alleen zijn grotendeels compenseren. Maar de druk op de ouders om niet te veel te koesteren en vast te houden, om kindjes alleen te slapen te leggen, zichzelf te laten troosten en het voor een deel gewoon zelf maar uit te zoeken is groot. Voor een deel is die druk zelfs van overheidswege opgelegd door campagnes tegen samen slapen en het bijna wettelijke verbod op slapen in een andere houding dan plat op de rug. Triple P gaat de schade die dat doet echt niet oplossen.
*) Ik erken dat er ook goede geboortebegeleiders zijn, die met name bij thuisbevallingen de vrouw, het kind en het proces respecteren, die de eretitel vroedvrouw <ook als ze een man zijn> met eer dragen, maar in de Westerse maatschappij zijn zij in de minderheid en in veel landen met een lampje te zoeken.
Karr-Morse R, Wiley MS: GHOSTS FROM THE NURSERY: Tracing the Roots of Violence. Atlantic Monthly Press, 1998.
Karr-Morse R, Wiley MS: Scared Sick; How Childhood Fear Endangers Our Health As Adults. The Perseus Books Group, 2012
Dr. Nils Bergman on the Social & Emotional Intelligence of Infants op YouTube
