Samenzijn

Foto: BIlly Burke in verschillende rollen, zingt ook, onder andere: Spendin' time with me

Het was een leuk idee bij mijn vorige stukje om de muziek, waarnaar ik aan het luisteren ben als ik aan mijn stukje ga beginnen, als inspiratiebron te nemen en er ook nog iets van film aan vast te knopen. Nu draai ik vaak een afspeellijst met film- en televisiemuziek, dus dat moet niet zo moeilijk zijn. En jawel, deze keer val ik midden in een nummer over tijd samen doorbrengen van de zingende acteur of acterende zanger Billy Burke. Hij heeft een beetje een doorgerookte stem en zingt melancholische songs over eenzaamheid, moeilijke liefde, heel klassiek allemaal. Mijn eerste kennismaking met hem was in zijn rol als politieman Charlie Swan (rechtsonder), de vader van Bella in de Twilight Saga. Die verhalen gaan voor en flink deel over familie en samen zijn, willen zijn en niet kunnen zijn. Linksboven speelt hij de rol van revolutionair Miles Matheson in de post-apocalyptische doem-scenario TV serie Revolution. Rechtsboven en linksonder speelt hij respectievelijk een verdachte en een detective in de TV politieseries Rizzoli&Isles en The Closer. Maar nu verder over samenzijn in combinatie met borstvoeding en kinderverzorging en opvoeding.

‘’Spending time with me’’ is de uitnodiging die elk pasgeboren kind aan zijn ouders doet. Als sociale diersoort heeft vrijwel ieder mens behoefte aan gezelschap en samen met anderen zijn, maar een baby heeft dat veel sterker. Voor een baby is dat een primaire levensbehoefte. Deskundigen verschillen van mening over de duur, maar het is een algemeen erkend feit dat mensenkindjes te vroeg worden geboren en nog enige tijd van buitenbaarmoederlijke zwangerschap nodig hebben, een beetje zoals een buideldier. Waarschijnlijk is dat nog eens zes tot mogelijk negen maanden vanaf de geboorte. Deels is dat omdat het hoofd van de baby veel te groot zou zijn om geboren te worden bij een vergelijkbare ontwikkelingsfase als andere primaten, vooral in combinatie met onze bekkenvorm die door het rechtop gaan een wat krappere vorm heeft. Maar als een langere draagtijd noodzakelijk was geweest, was daar ook wel een oplossing voor gevonden. Kennelijk heeft een vroeggeboorte gevolgd door een periode van externe gestatie evolutionaire voordelen. Door een flink deel van de hersenontwikkeling na de fysieke geboorte te laten plaatsvinden, is er veel meer ruimte voor variatie en aanpassing aan de omstandigheden.

Het is dus de bedoeling dat een kind in zijn eerste levensmaanden altijd in direct lichamelijk contact is met een ander mens, bij voorkeur zijn moeder (want daar zit nu eenmaal het eten aan vast).
Dit is geen nieuw gegeven. Al sinds het begin van het bestaan van Borstvoedingorganisatie La Leche League, eind jaren vijftig van de vorige eeuw, was een van de uitgangspunten: ‘’De baby en het jonge kind hebben een intense behoefte om bij hun moeder te zijn. Dit is, net als voedsel, één van de primaire behoeften van een kind.’’ Dit uitgangspunt volgt direct op: ‘’Moeder en baby hebben het nodig om na de geboorte zo snel mogelijk bij elkaar te zijn en ook daarna veel tijd samen door te brengen. Dit bevordert een adequate melkproductie en helpt om een goede band te ontwikkelen.’’ Inmiddels zijn deze uitgangspunten door wetenschappelijk onderzoek bevestigd. Kinderen die niet worden aangeraakt, die veel alleen zijn, verkommeren. Die gedijen niet, zowel lichamelijk als emotioneel. In extreme gevallen gaan ze er dood aan. In minder extreme gevallen groeien ze onvoldoende, ontwikkelen ze zich matig en hebben een minder goed functionerend immuunsysteem. De extremere gevallen zijn fysiek meetbaar en met het oog waarneembaar, de minder extreme gevallen zijn vaak alleen af te lezen aan een verstoorde emotionele ontwikkeling, die zich in de loop van het leven kan vertalen in allerlei verstoringen in bijvoorbeeld sociaal gedrag en relatievorming.

Naast al die factoren is samen zijn voor moeder en kind van essentieel belang om de borstvoeding lekker op gang te krijgen en te houden. Ik verbaas mij met regelmaat dat er over borstvoeding wordt gesproken in termen van volhouden, doorzetten, niet opgeven. Dat klinkt allemaal alsof borstvoeding iets is wat ongelooflijk moeilijk is en alleen met inzet van al je krachten uitvoerbaar. Wellicht denkt u ‘’Daar komt ze weer met haar biologische en evolutionaire vergelijkingen!’’ en ja, inderdaad kom ik daar weer mee. Naar mijn inzicht is dat de enige maner om iets zinnigs te kunnen zeggen over allerlei borstvoeding en opvoeding problemen. Biologisch en evolutionair gezien is het namelijk helemaal niet logisch dat het voeden en verzorgen van kinderen zo vreselijk moeilijk is dat je het alleen met inzet van al je macht en kracht kunt beginnen en volhouden en tot een goed einde brengen, met een groot risico dat het je niet lukt. Een soort waarbij dat zo zou zijn, zou al snel uitgestorven zijn, want zo werkt het nu eenmaal niet.

Waarom is het dan wel voor veel vrouwen zo’n enorme strijd om iets in feite simpels te doen? Zijn vrouwen van tegenwoordig watjes? Doen ze hun best niet? Ik kan u verzekeren dat de meeste vrouwen absoluut geen watjes zijn, vrouwen zijn het sterke geslacht en de meeste moeders doen hun stinkende best en dan nog een beetje. Daar ligt het niet aan. Het ligt voor een groot deel aan onze culturele verwachting dat het met die noodzaak van ‘’Spending time with me’’ wel mee zou vallen en dat kinderen niet constant aan hun moeder geplakt zouden moeten zitten. Dat ze geruime delen van de dag en vooral van de nacht zichzelf zouden moeten bezig houden, vermaken of troosten. En dat moeders na een paar weken of maanden vooral weer volledig als vanouds zouden moeten meedraaien, dingen voor zichzelf doen (zonder kind!) en weer meedraaien in de economische kermis (eveneens zonder kind). Met deze ideeën komt ook de notie dat een kind een ritme en patroon moet aanhouden voor eten, slapen en liefst ook zich ontlasten, dat wij in een dagrooster kunnen noteren. Dat wij de behoefte aan eten, slapen en zich ontlasten kunnen regelen, trainen en bepalen.

Uiteraard zijn er wel degelijk ook factoren die de uitvoering van het moederschap en met name de borstvoeding kunnen bemoeilijken. Voor een deel is dat genetisch bepaald, voor een flink deel komen die ook voort uit de manier waarop wij onze maatschappij en leven hebben ingericht. Sommige genetische variaties werden in minder geciviliseerde tijdperken eruit gefokt omdat ze ervoor zorgden dat de dragers van die genetische codes niet tot reproductie kwamen. Andere aandoeningen lijken vaker voor te komen als gevolg van milieu invloeden, voeding of leefomstandigheden, zoals allerlei anatomische variaties in de middenlijn. De manier waarop zwangerschap en baring worden doorleefd en uitgevoerd kan zorgen voor verstoringen in de neurologie van het kind en zijn psycho-emotionele start. Dat kan ook reden zijn voor grote problemen, zoals overprikkelbaarheid, veel huilen en algehele onrust bij het kind.

Maar anatomische variaties kunnen worden opgelost meestal en de neurologische en psychische problemen kunnen voor een flink deel worden opgevangen, hersteld en/of gecompenseerd door nabijheid. Voortdurende en voortgezette, lichamelijke nabijheid. Ik durf te stellen dat zeker de helft van alle moeders, waarschijnlijk meer, veel minder of geen problemen zouden hebben met borstvoeding wanneer zij alle ideeën over het reguleren van kinderen en hun behoeften overboord zouden zetten en vanaf de geboorte 24/24, 7/7 hun kind bij zich zouden hebben, afgewisseld met direct lichaamscontact tussen vader en kind. Met andere woorden: wanneer kinderen vanaf het moment van hun geboorte geen moment zonder aanraking met een vertrouwd ander mens zouden zijn. Altijd in armen, altijd gekoesterd. Zodat ‘’Spending time with me’’ geen vraag zou zijn voor het kind, maar een vaststelling.

ABC

Foto: Tony Randall als Hercule Poirot, Anita Ekberg als Amanda Beatrice Cross en Robert Morley als Hastings  in  The Alphabet Murders (1965), een Hercule Poirot verhaal gebaseerd op Agatha Christie's The A.B.C. Murders. Het achterhalen van het precieze probleem en de juiste behandeling is soms detectivewerk.

Degelijk denkwerk met praktische invulling, daarop kun je altijd rekenen als je met Linda Smith, MPH, FACCE, IBCLC, FILCA (die Amerikanen zijn dol op een alfabet-spaghetti achter hun naam), in zee gaat. Coach Linda richt zich, naast directe moeder en kind zorg vooral op het scholen van geschoolden. Van haar komen ook de, onder lactatiekundige beroemde, ‘’Regels voor borstvoeding: 1e geef de baby eten, 2e stel de melkproductie veilig 3e stel de borstvoeding veilig’’. Zij werkt, en leert anderen werken, volgens het principe dat je altijd uitgaat van wetenschappelijk onderbouwde principes en werkwijzen. Als die uitgeput zijn, niet werken of niet beschikbaar zijn ga je over naar algemene praktijk en interventies die zijn gebaseerd op een voortborduren op wat bekend is over de anatomie en fysiologie. Als ook die route uitgeput is, ga je kijken wat anderen doen of hebben gedaan en wat werkt, je probeert nieuwe ideeën uit en experimenteert op basis van observaties, ‘’trial & error’’. Bij die laatste route hoort dat je gaat beschrijven wat je deed en waarom, hoe het uitwerkte, wat anders had gemoeten en je publiceert dat als casestudies. Dit brengt je werk terug naar de tweede cirkel (die van algemene praktijk). Vervolgens ga je het wetenschappelijk onderzoeken (of je probeert anderen zover te krijgen dat ze dat doen), zodat het naar de binnenste cirkel, die van Evidence Based Practice kan komen. In de afbeelding, die Coach Smith bij deze uitleg gebruikt, zijn de twee middelste ruimten (EBP en algemene praktijk) redelijk strakke, concentrische cirkels, terwijl de buitenste een onregelmatige vorm is, niet rond en niet hoekig, met uitstulpingen en bochten. Voor een beelddenker zoals ik is dat een mooi beeld voor de gedachtekronkels en uitschieters die je als onderzoekende therapeut soms moet maken om een moeder-en-kind te kunnen helpen.

De onderhavige lezing gaat niet over de 3 Regels voor Borstvoeding, niet over het model voor waar je je werkwijzen als lactatiekundige vandaan haalt, maar over het ‘’A-B-C model’’ voor het zoeken naar problemen en oplossingen. A voor ‘Access’, B voor ‘Breastmilk transfer’ en C voor ‘Comfort’. Er hoort een Flowchart bij, waarbij drie vragen (A, B en C) onder elkaar zijn weergegeven met elk een ja en een nee optie en de daarbij horend vervolg stappen.

A staat voor ‘Access’, ofwel aanwezigheid. ‘’Is de baby in het restaurant?’, zijn moeder en baby voldoende bij elkaar? Onderzoek heeft aangetoond dat moeder en kind minimaal ruim 10 minuten per uur, 24 uur per 24 uur tegen elkaar aan moeten zijn, om tot goede en effectieve borstvoeding te komen. Meer is beter. Bereikbaarheid (access) van de melk is niet hetzelfde als bereikbaarheid van de borst of borstvoeding en heeft dus mogelijk niet hetzelfde resultaat. Nabijheid van moeder en kind is essentieel, ook voor andere doelen dan baby eten geven. Het voldoen aan dit punt is iets dat iedereen kan doen: zorgverlener, familie, vrijwilligers, werkgevers, collega’s. Het gaat om het aanmoedigen en beschermen van borstvoeding en nabijheid, het gaat om attitude van de omgeving. Klinische vaardigheden voor het werken met A zijn luistervaardigheid (laat de moeder gewoon haar eigen verhaal doen zonder interrupties en zonder oordelen); uitvinden en begrijpen wat voor deze moeder belangrijk is, wat haar doelen zijn; aanmoedigen, uitleggen en onderwijzen (wat weet de moeder over normaal babygedrag, zijn normale behoeften en vaardigheden, van het concept moeder-kind-dyade en voeden op verzoek); zoeken naar en vinden van praktische oplossingen voor ‘’bereikbaarheid’’ en ‘’beschikbaarheid’’.

B is Breastmilk transfer. Niet goed te vertalen met een B aan het begin, want borstmelk is echt geen goed Nederlands woord. Als ik een goed B-woord heb gevonden laat ik het u weten, maar voorlopig gebruiken we hier gewoon de Engelse term voor. Krijgt de baby als hij aan de borst is ook daadwerkelijk melk binnen, dat wil zeggen: hij zit in het restaurant, maar eet hij ook). Daarvoor zijn kwantitatieve (vorm van de tepel bij het loslaten, activiteit van de baby tijdens het drinken en de inschatting van de moeder) en kwalitatieve (voor en na wegen, luiers tellen) evaluatie middelen. Interventie strategieën omvatten: begin met volledige nabijheid en toegankelijkheid tot de borst gedurende zeker 48 uur (in bed, pyjama/bloot, geen huishoudelijke of werktaken, moeder gedraagt zich of ze ziek is met baby in bed); corrigeer positie, houding en aanhappen met aandacht voor grove, fijne en mondmotoriek; probeer altijd eerst aan te leggen; gebruik hulpmiddelen waar nodig en kies 1 middel om melk uit de borst te krijgen en 1 middel om de melk in de baby te krijgen; ga door met het voeden van de baby en melk uit de borsten te halen en maak daarvan zo kort mogelijk gebruik van het minst gecompliceerde middel. Een flink deel van de anderhalf uur presentatie wordt vervolgens gevuld met een opsomming en uitleg van de technieken, vaardigheden en uitvoering van en rond middelen en technieken. Ik zou met die informatie makkelijk en lesdag voor zorgverleners of lactatiekundigen in opleiding kunnen vullen. Belangrijk put is dat de moeder zoveel mogelijk betrokken wordt in  de zoektocht en de besluitvorming en in de uitvoering.

De C van Comfortabel. Moeder moet comfortabel zijn (ik voeg daar zelf altijd aan toe dat dat ook voor de baby geldt). Als moeder pijn heeft of nadrukkelijk ongemak, gaat het niet of maar moeilijk lukken met die borstvoeding. Het restaurant kan in orde zijn, de baby kan in het restaurant zitten en eten, maar als de kok niet comfortabel is, gaat het vroeg of laat fout. Behandeling van pijn is dus een zeer belangrijk onderdeel van het ABC model. Pijn heeft vaak een link met een medisch conditie dus de lactatiekundige zal vaak moeten samenwerken met zorgverleners die medische diagnoses mogen stellen en medicatie voorschrijven. De werkwijze van de lactatiekundige op gebied van comfort van de moeder omvat een grondige anamnese van moeder, kind en borstvoeding; het opstellen van een korte termijn plan samen met de moeder (zij moet het uitvoeren, dus mag ze zeker inbreng hebben in het plan!); evalueer na 2-3 dagen en stel bij: ga door met wat werkt, maar stop met wat niet werkt of averechts werkt; ga door tot het goed gaat volgens moeders doelen; en documenteer alles.

C is ook van Community: elke moeder moet, op het laatst bij het beëindigen of overdragen van de zorg) in contact gebracht worden met vrijwilligersgroepen (borstvoedingsorganisaties) zodat zij in contact komt met andere moeders in een met die van haar vergelijkbare situatie.

Amateur

Foto: Patricia Routledge als Hetty Wainthropp (met Dominic Monaghan als hulpje Geoffrey Shawcross) in  Hetty Wainthropp Investigates
Bijna lijnrecht tegenover de professionele onderzoeker en de forensicus staat de amateur onderzoeker. In de literatuur en filmwereld zijn dit de mensen die toevallig steeds vreemde zaken en misdaden op hun pad vinden, zoals de legendarische Miss Marple van Agatha Christie, of mensen die hun nieuwsgierigheid uitbouwen tot een hobby en soms zelfs een beroep, zoals Hetty Wainthropp in Hetty Wainthropp Investigates (zie foto). Of het is een schrijfster van detective verhalen die ook verwikkeld raakt in echte moordzaken zoals de door Angela Lansbury vertolkte Jessica Fletcher in Murder, she wrote. In deze verhalen zijn de, meestal al wat oudere, dames de officiële onderzoekers vaak te slim af en komen ze met de minder voor de hand liggende, maar wel correcte toedracht en dader. Het zijn, in die verhalen, dames met een ongebreidelde nieuwsgierigheid naar mensen en hun handelen, een goed ontwikkelde intelligentie, beide gekoppeld aan veel vrije tijd en een realistisch, zij het vaak niet rooskleurig, beeld over het karakter van de gemiddelde mens. Niks mis mee, met die amateur-onderzoekers, zowel in de misdaad als bij borstvoeding.
Het beroep lactatiekundige is nog een jong beroep. De internationale beroepsvereniging ILCA werd in 1985 opgericht. De wortels van deze organisatie en van het beroep lactatiekundige liggen echter in een vrijwilligersorganisatie, bij de amateurs dus, om het zo maar even te zeggen. Nu ruim 30 jaar geleden kwam vanuit La Leche League de vraag naar een professionalisering van de zorg voor borstvoeding naast de moeder tot moeder hulp waarmee LLL zich al sinds 1956 bezighield. Naast die moeder-tot-moederhulp, naast de ‘’amateur’’ borstvoeding begeleider. Amateur wordt hier in de strikt letterlijke betekenis genomen, namelijk iemand die iets doet, goed doet, graag doet, maar niet als beroep, niet tegen betaling. De beroepsmatig werkende lactatiekundige komt zeer beslist niet als vervanging van de vrijwillig werkende moede-tot-moeder-zorger. Onderzoek heeft meermaals aangetoond dat de peercounselor, zoals de vrijwilliger in een zorgfunctie ook wordt genoemd, van grote waarde is voor het welslagen van de borstvoeding. In populaties waar actieve peercounselors beschikbaar zijn geven meer moeders borstvoeding en krijgen meer kinderen langer borstvoeding.
De contactpersoon, vrijwilliger, medewerker, leidster van een borstvoedingorganisatie is zo succesvol en belangrijk omdat zij een ervaringsdeskundige is. Ze is zelf een moeder die borstvoeding heeft gegeven en die verschillende van de problemen heeft doorleefd. Maar vooral heeft zij de emotie van het moederen door borstvoeding doorleefd. Ze kent de twijfels, zorgen en muizenissen van een moeder; ze heeft alle vervelende opmerkingen van anderen ook al eens gehoord en ondergaan. Ze heeft alle goede en slechte adviezen zelf gehad en ermee leren omgaan.
Ik heb zelf heel veel te danken aan Borstvoedingorganisatie LLL, ik vond er steun als moeder in een borstvoeding-vijandige omgeving, ik was er jarenlang leidster en hielp andere moeders zoals ik er zelf geholpen was en vanuit LLL werd ik lactatiekundige. Ik zou zonder die achtergrond als amateur niet de professionele lactatiekundige zijn die ik nu ben. Lang leve de amateurs!
LLLgroepen over de hele wereld, LLLNederland, LLLVlaanderen, Vereniging Borstvoeding Natuurlijk, Borstvoeding vzw
Eurolac Flits! met label vzwBorstvoeding, LLL, VBN, peercounseling, borstvoedingorganisatie. Deze links leiden naar een lijst met blogs met dit label, klik op de plaatjes in de linkerzijbalk voor meer verhaaltjes.

Leermomentje

Foto: met mijn pasgeboren zoon. Ik krijg acuut pijn in mijn rug als ik er naar kijk. Ik had nog een en ander te leren over aanleggen.
Tijdens haar net-afgeronde HBO opleiding kreeg mijn dochter vaak de term ‘’leermomentje’’ te horen. Meestal wanneer er iets fout ging, want van je fouten moet je leren, immers. Gelukkig hoef je niet eerst alles fout te doen om het vervolgens goed te leren. Sommige dingen leer je letterlijk al doende. Dan hebben leermomentjes eerder de vorm van ‘’Oh, gaat dat zo!’’. Eigenlijk is op die manier het hele leven een leermomentje. Het moederschap is voor mij een lange-termijn leermoment geweest. Precies 30 jaar geleden vandaag zat ik, vers gewassen en gestreken, in het kraambed van mijn in de voorafgaande nacht geboren zoon, mijn tweede kind. Omdat het mijn tweede kind was voelde ik me al een heel ervaren moeder. Wat viel het tegen dat het toch weer nieuw was. (Ruim twee jaar later viel het weer tegen, net als nog eens twee jaar daarna en ruim drie jaar daar weer na.) De basis van de kennis die ik heb en gebruik als lactatiekundige ligt in mijn moederschapservaring met vijf heel verschillende kinderen, niet in de dikke boeken vol geleerdheid die ik heb bestudeerd voor mijn opleidingen tot kleuterleidster en leraar basisonderwijs en voor mijn opleiding tot lactatiekundige. Wat ik vooral niet uit de boeken heb geleerd is dat ik een moeder niet kan leren hoe ze moeder moet zijn. Elke moeder moet dat zichzelf leren, met haar kind als leraar. Voor veel moeders zal daar een vallen en opstaan bij horen. Vaak worden methodes gebruikt die in de situatie van de individuele moeder niet passen en vaak raken moeders verward door alle verschillende methodes die door verschillende boeken (goeroes, trends, zorgverleners, beroepsopvoeders, …) worden aangedragen. een belangrijk leermoment heeft een moeder wanneer zij zich realiseert dat zij en aar kind geen gemiddelden zijn en dus niet goed passen in op gemiddelden gebaseerde aanbevelingen. door de tijd heen heb ik geleerd dat ik moeders niet kan en dus moet willen leren hoe zij moeder moeten zijn en hoe zij hun kind moeten voeden. Ik geef moeders liever een atlas dan een navigatiesysteem. Een atlas laat zien hoe de boel in elkaar steekt. Een atlas van een kind laat zien hoe een kind in elkaar zit, hoe zijn systeem werkt, hoe de systemen werken die hem voeden, koesteren en verzorgen. In een uitgebreide atlas staan ook kleine kaartjes met uitgewerkte neveninformatie en details en alternatieven. In het komende jaar hoop ik weer veel moeders atlassen te kunnen geven en ze er een handleiding bij aanbieden in het gebruik van een atlas. Zodat zij zelf kunnen bepalen hoe zij hun kind voeden, koesteren, verzorgen en opvoeden. Zoals ik zelf die atlas en begeleiding heb gekregen en heb leren geven door mijn kinderen en ook door La Leche League, de organisatie die mij heeft laten zien dat atlassen beter werken dan navigatiesystemen.
relevante biografie
Hoofdleidster kleuteronderwijs: 1979
Dochter: 1981
Zoon: 1982
Volledig bevoegd leraar basisonderwijs: 1983
La Leche League leidster: 1985 (tot en met 2010)
Zoon: 1985
Dochter: 1987
Zoon: 1990
Lactatiekundige IBCLC: 1992, gerecertificeerd 1997, 2002, 2007, te recertificeren 2012

Lest best, de 10e stap: doorverwijzen en samenwerken

Vuistregel 10 geeft in de originele tekst aan dat er borstvoedingorganisaties moeten worden opgezet en dat moeders daarnaar moeten worden verwezen. Omdat in Nederland en Vlaanderen zulke organisaties al bestaan ( http://www.lalecheleague.nl  http://www.lalecheleague.be http://borstvoedingnatuurlijk.nl/ http://vzwborstvoeding.be/ http://vbbb.be/ ) is oprichting niet meer nodig en volstaat de vuistregel met de verwijzing. Maar daaraan wordt toegevoegd dat ook de opvolging van de ene zorginstelling naar de andere zorgverlener goed geregeld moet zijn. In Nederland heeft dat onder andere vorm gekregen binnen het Platform Borstvoeding waarin allerlei beroepsverenigingen, vrijwilligersorganisaties en andere instellingen die op en of andere manier met borstvoeding te man hebben samenwerken. Een belangrijk initiatief van dit platform was het Charter voor borstvoeding [], waarin een aanzet wordt gegeven voor wetenschappelijk gebaseerde en gelijkgestemde begeleiding bij borstvoeding door alle lagen en vormen van zorg voor moeder n kind heen. In België zijn instellingen en diensten verenigd in het Federaal Borstvoedingscomité.