"Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijk gebreken." (WHO, 2006)
Ik denk dat die definitie van gezondheid niet iets is waarover meningen kunnen of zouden moeten verschillen. Gezondheid is natuurlijk niet slechts de afwezigheid van ziekte, net zo min als zwart de afwezigheid van wit of van kleur is, maar een grootheid in zichzelf. Gezondheid is vooral de áánwezigheid van welzijn, niet alleen van het lichaam, maar ook van de geest en van de omgeving. Dat vind ik een mooie toevoeging in de WHO definitie, want daarmee wordt aangegeven dat een gezonde geest en lichaam slechts in een gezonde omgeving kan staande blijven. Het maakt ook mooi duidelijk dat er nooit één iets kan zijn dat gezondheid kan maken. Zo kun je jezelf nooit gezond eten. Ook al eet je je verloren aan alle superfoods (al die soorten bessen bijvoorbeeld), maar je komt nooit je bed uit, je zal er niet gezond van worden en blijven.
Er is echter één voedingsmiddel, een echt prototype superfood, waarop een mens gezond kan worden en blijven zonder zijn bed uit te komen en dat is borstvoeding. Niet alleen de melk, maar het hele gebeuren van koesteren, dragen en voeden en van gekoesterd, gedragen en gevoed worden. Een baby die een half jaar lang enkel en volop de melk van zijn eigen moeder uit haar eigen borst drinkt, nooit een vinger uitsteekt en zelf geen voet verzet zal gezond zijn (indien geen bestaande ziekten en aandoeningen aanwezig zijn, uiteraard) in elk facet dat de WHO daarvoor noemt. Onlangs barstte er een discussie los* over of dat wel altijd zo is van die gezonde borstvoeding. Want wat nu als moeder zelf niet gezond gevoed is en dus geen echt goede gezondheid heeft? Is haar melk dan wel zo gezond voor haar kind? Zit daar dan wel alles in wat hij nodig heeft om werkelijk gezond te groeien en ontwikkelen? Elke rechtgeaarde borstvoedingbevorderaar zal dit volmondig beamen: een moeder, elke moeder die niet zwaar en chronisch ondervoed is, en in een zeer slechte gezondheid verkeert (onder andere een BMI die al langere tijd onder de ondergrens is en met deficiëntieziekten), zal voldoende melk van voldoende kwaliteit voor haar kind maken. Anderen, met name uit de meer fundamentalistische gezond-voedsel-leer-hoek zal ik het maar noemen, zijn daar niet van overtuigd. Bij de Weston A. Price Foundation (WAPF) vinden ze zelfs dat de melk van een slecht gevoede moeder wat betreft kwaliteit niet een fabrieksmatige kunstvoeding overstijgt.
Ik vraag mij dan altijd onmiddellijk af hoe ze tot deze stelling komen. Hebben ze stalen melk van honderden moeders met verschillende voedingsgewoonten en voedingsstatus en stalen kunstvoeding met elkaar vergeleken op macro- en microsamenstelling? Hebben ze verschillen gevonden in de hoeveelheden en verhoudingen van de belangrijkste ingrediënten en voedingswaarde tussen de moedermelkmonsters? Of hebben ze de gezondheid, groei en ontwikkeling van honderden kinderen die allemaal zes maanden volop en exclusief borstvoeding kregen vergeleken op van voedingsgewoonten en –status van de moeders? Ik denk het eigenlijk niet. Wat ze wel deden, is kijken naar de vermeende gezondheidsuitkomsten van kinderen in allerlei studies (WAPF, 2001). Daarbij werden de uitkomsten van kinderen die borstvoeding of kunstvoeding kregen met elkaar vergeleken, niet van kinderen die borstvoeding kregen van moeders met verschillende voedingsgewoonten. Borstvoeding werd niet eenduidig gedefinieerd en er kunnen dus kinderen die ooit borstvoeding kregen, kinderen die zes maanden exclusief borstvoeding kregen van optimaal gevoede moeders en alles daartussen bij hebben gezeten. Je kunt daaruit geen uitspraken extraheren over het effect van maternaal dieet op de gezondheid van haar borstgevoede kind.
Dat neemt niet weg dat het onderdeel gezondheid van de omgeving voor het kind eigenlijk de gezondheid van zijn voedsel en zijn voedselverstrekker behelst. En de voeding van de moeder bepaalt wel voor een flink deel haar eigen gezondheid. Haar voeding uit het verleden bepaalt voor een groot deel wat er in haar melk komt aan voedingsstoffen en verontreinigingen. De vitamines en vetten die zij tijdens de borstvoeding periode eet hebben direct invloed op de melk die zij maakt. De voeding van de moeder bepaalt vooral voor een groot deel haar eigen energieniveau op zowel lichamelijk als geestelijk vlak. Een werkelijk gezonde moeder, dus een welgevoede moeder, met een gezonde geest in een gezond lichaam, is goed in staat goede melk te maken in ruime hoeveelheden en haar kind te voeden en verzorgen. Goede voeding is dus wel degelijk belangrijk om goed borstvoeding te kunnen geven, maar niet alleen, en zelfs niet vooral, voor de samenstelling van haar melk.
Als alternatief voor moedermelk (waarbij alle andere aspecten van borstvoeding voor het gemak even over het hoofd worden gezien) geeft WAPF een paar recepten voor huisgemaakte kunstvoeding**. Hoewel ik het een loffelijk streven vind om te proberen de fabrieksmatige kunstvoeding te omzeilen (een waarlijk zeer deficiënt product met ziekteverwekkende ingrediënten) kan ik toch ook niet erg enthousiast worden van het WAPF alternatief. Rauwe koe- of geitenmelk is inderdaad waarschijnlijk minder schadelijk dan sterk industrieel bewerkte koe- of sojamelk, maar het blijft vooral melk voor koeien- en geitenbaby’s. De soorten eiwitten vooral zijn volslagen ongeschikt voor een mensenkind. Om dat een beetje te compenseren worden er wei-eiwitten aan toegevoegd. De zwaar te verteren caseïne eiwitten blijven erin. Er zitten inderdaad nog vertering ondersteunende enzymen in en dat is goed. Er zitten ook nog volop beschermende stoffen in en voor zover die beschermen tegen de in de melk aanwezige ziektekiemen is dat geweldig, maar verder zijn ze vooral werkzaam tegen koeien-, c.q. geitenziekten. Om de samenstelling iets meer in de richting van moedermelk te sturen worden er verschillende vetten aan toegevoegd, gistvlokken en acerolabessensap. De voeding die wordt gemaakt van kippenlever in plaats van melk – daar weiger ik gewoon überhaupt om op in te gaan. Kippenlever voor een kleine baby. Right.
World Health Organization. 2006. Constitution of the World Health Organization - Basic Documents, Forty-fifth edition, Supplement, October 2006.
Tode-Gottenbos N: Van beide kanten: ruzie over borst en voeding, Blog De Groene Vrouw, 08-04-2013
Weston A. Price Foundation: Successful Breastfeeding ...And Successful Alternatives, 2001
**) Weston A. Price Foundation: Formula - Homemade Baby Formula, 2001