Zou ik het doen? Gewoon nog een keer over normen en waarden. Over wat normaal is en waarde heeft. Over normstelling en waardering. Ik heb het daar best vaak over, merk ik. Kennelijk loopt mijn mond, of liever gezegd: lopen mijn typende vingers over van waar mijn hart vol van is. Ik kan me daar met hart en ziel aan overgeven, haast mijn ziel en zaligheid aan geven, want het is me uit het hart gegrepen. Zo zeer gaat me dat ter harte dat ik er wel drie stukjes over kan schrijven: hart, ziel en zaligheid.
Al zappend om de reclame te ontlopen viel ik middenin een mooie documentaire op Canvas* over DNA, genetica en epigenetica, nadat ik eerder op de dag al had gekeken naar een herhaling van de VPRO Tegenlicht** aflevering van Nieuwjaarsdag over de psychologie van het grote geld en de bankiers die ermee spelen. En wat blijkt? Bankiers hebben geen zwarte ziel, maar hun gedrag wordt gewoon fysiek bepaald door hormonen die de hersenfuncties beïnvloeden. Territoriumdrift van haantjes met een overdaad aan testosteron, op een leeftijd waar de hersenontwikkeling zich nog aan het afronden is, bepalen het lot van de wereld. En de zonden der vaderen worden wel degelijk op de kinderen verhaald tot in de eerste, tweede en mogelijk verdere generaties. En ook dat is pure biologie, zoals blijkt uit de jonge wetenschap epigenetica. Want wat een jongetje doet, vlak voor hij de puberteit ingaat en sperma gaat produceren, kan veranderingen aanbrengen in zijn genen, die hij vervolgens aan zijn nageslacht doorgeeft. Zo zadelt hij hen op met een minder dan perfect gezondheidsperspectief. Dochters van vrouwen die het laatste trimester van de zwangerschap grote en aanhoudende stress ervoeren zullen hun hele leven meer moeite hebben met het omgaan met stresssituaties.
Epigenetica is ongeveer de jongste tak aan de boom der wetenschappen. Het voorvoegsel epi- geeft aan dat het gaat om iets wat bij genetica komt of er net naast staat. Het wordt ook wel beschreven als een extra laagje bovenop de genetica. Epigenetica bestudeert invloeden die krassen maken op de genen en zo het erfelijk materiaal veranderen. Krassen op genen zijn als krassen op een ziel. Ze laten een blijvende en onuitwisbare indruk achter. Hoe jonger de ziel en hoe jongen de drager van de genen, hoe dieper de krassen erin worden geëtst. In het zaad dat nog gemaakt moet worden, in een kind dat nog geboren moet worden, in een mensenkind dat nog maar net aan het leven is begonnen. Van krassen gaat niemand dood, meestal. Maar of het ook werkelijk zo is dat dat waaraan je niet dood gaat je sterker maakt, waag ik na het zien van deze documentaires ernstig te betwijfelen.
Het wordt me steeds duidelijker dat ik me juist vanwege die epigenetica zo met hart en ziel inzet voor borstvoeding en fysiologisch ouderschap. Sommige dingen zijn niet meer te veranderen of te beïnvloeden. Wat papa deed toen hij 10, 11, 12 jaar was, daar kan hij spijt van hebben, maar ongedaan maken lukt niet meer. De natuurramp waardoor moeder tijdens de laatste weken van de zwangerschap een posttraumatische stress syndroom opliep was op zich al alarmerend genoeg, zonder ook nog schuldgevoel over te koesteren. Maar de keuzes die ouders maken aangaande het zogen en zorgen na de geboorte, daaraan kan nog van alles worden gedaan. Het wordt steeds duidelijker dat wat een kind in de eerste levensjaren ervaart, de materie die zijn hersenen te verwerken krijgen, niet alleen zijn eigen karakter bouwen en zijn ziel vorm geven, maar dat het op het niveau van zijn genetisch materiaal veranderingen aan brengt die hij doorgeeft aan zijn nageslacht.
Hartverwarmende ervaringen kunnen een kind tot een zielsgelukkig mens maken. Hartbrekende ervaringen bekrassen zijn ziel zo diep dat het erfelijk wordt. Dat te weten, raakt je tot diep in je ziel. Dat te weten maakt dat elke kras die op een kinderziel wordt gemaakt, door onwetendheid, onmacht of door de erfenis van het eigen epigenetische gebeuren een schaduw ervan op je eigen ziel maakt. gelukkig hebben wij naast een hart en een ziel ook nog onze hersenen, zodat als we kennis kunnen opnemen, beredeneren en welbewust dingen anders gaan doen. Om onze eigen krassen heen werken, geen nieuwe krassen maken op de zielen en de genen van de nieuwe generatie mensen.
*) VIA Canvas: Brave new world with Stephen Hawking
Vijfdelige reeks waarin Steven Hawking uitlegt hoe de wetenschap de mensheid ook in de toekomst vooruit kan helpen. In de vijf afleveringen gaat het achtereenvolgens over wetenschappelijke doorbraken op het gebied van machines, gezondheid, technologie, ecologie en biologie. Met Sir David Attenborough, Richard Dawkins, Aarathi Prasad en Lord Winston.
**) Joris Luyendijk: Tegenlicht 'Het brein van de bankier'. VPRO, 01-01-2013
Joris Luyendijk duikt onder in de Londense City en daalt af in de hoofden van de meester-bankiers. Een onderzoek naar adrenaline, testosteron, verslaving en de magie van het grote geld. Met onder andere Peter Sioen, en neuroloog en voormalig derivatenhandelaar John Coates