Winter is in het museum bijgezet* alsof het om een uitstervende soort gaat. Met weemoed denken we terug aan winters van weleer zoals die in de schilderijen van de grote meesters werden vastgelegd en nu weer in het Openluchtmuseum tot leven lijken te komen. Met een kunstijsbaan en een kunst-slee-baan. Zulke winters, dat zien we niet meer, zeggen we met nostalgische blik tegen elkaar. En eerlijk gezegd mogen we daar blij om zijn. Want die zo romantisch ogende winters op de schilderijen waren in de realiteit een stuk minder gezellig. Als je geld had was het nog wel wat. Als je een dienstje had in een rijk huis was het ook best te doen, nadat je in de vroege morgen het ijs op het water in je waskom had stukgeslagen. Maar arbeiders en nog armeren in de steden en de boerenarbeiders en keuterboertjes op het platteland waren niet blij in de winter. Voor hen geen schaatsfeesten met koek en zopie. Voor hen was er net zo hard werken als anders, met net zo weinig en minder eten en kou. Voor hun kindjes ijsrandjes langs de natte luier in de ochtend. Maar mooi is het natuurlijk wel, zo’n kerstkaart-winterland.
Een beetje kou kan ook best heel gezond zin. Een stevige wandeling in een knisperende vrieslucht onder een helder winterzonnetje daar kan een mens helemaal van opknappen. Het lijkt de kwakkelweervirusjes goed weg te jagen. Naar men zegt houdt een stevige vorst de schadelijke insecten voor het volgende agrarische seizoen in toom. Als ik zelf moet kiezen tussen wat te warm en wat te koud, zal het dat laatste zijn. Zelf houd ik eigenlijk wel van kou en als ik niet lekker ben is kou vaak beter dan warmte. Vooral hoofdpijn vraagt om toevoer van iets kouds op het hoofd en een eerder koele omgeving beperkt de ellende van verstopte neuzen en wattenhoofden. En als ‘dame van zekere leeftijd’ heb ik met mijn dekens een haat-liefde verhouding: ze geven lekker zwaar op me een geborgen nestje, maar het is zo vreselijk warm zolang de buitentemperatuur boven nul is. En mijn bedgenoot met een hoog-afgestelde thermostaat mag bij het slapen goed aan zijn kant van het bed blijven.
In de geneeskunde wordt kou ook gebruikt als behandelmethode. Het is vrij standaard om bij alle ontstekingsprocessen en zwellingen koudebehandelingen in te zetten. De reguliere geneeskunde gaat uit van het principe van bestrijding en bestrijding gaat uit van tegenstellingen. Bij ontstekingsprocessen komt warmte vrij en dus wordt die warmte bestreden. Met kou, met ijs zelfs. En meestal werkt dat ook: de temperatuur neemt af, de zwelling slinkt en de genezing lijkt compleet. Wat daarbij wordt vergeten is dat de warmte bij ontstekingen niet de oorzaak van het probleem is, maar een manifestatie van het eigen genezende vermogen van het lichaam. Bij verbranding is de hitte wel degelijk de oorzaak van het probleem en die hitte moet worden gekoeld om het proces te stoppen. Waar hitte de ziekte is, is koude een oplossing. Maar bij een ontsteking is de warmte die het lichaam zelf genereert deel van de oplossing. Ga je dat koelen, dan frustreer je werking van het lichaam.
Een ontsteking is een reactie van het lichaam op iets wat niet klopt: een verwonding, druk, vreemd voorwerp, infectie. Er zal meer bloed naar het getroffen gebied stromen, zoals de hulpverleners naar een rampgebied. Bij rampenhulpverlening kan het gebied geel kleuren door de kleding van de hulptroepen en een ontstekingsgebied wordt rood (rubor) door de toevoer van bloed. Door de toename van bloed wordt ook de temperatuur ter plaatse hoger (calor): er wordt gewerkt en daarbij komt energie vrij. Dit wordt nooit hoger dan de temperatuur die de cellen van het lichaam kunnen verdragen, maar voor sommige pathogenen kan dat te heet onder de voeten worden. Waar gewerkt wordt komt afval vrij en dat moet worden afgevoerd. Daarom is er in een ontstekingsgebied ook meer lymfeactiviteit en de daarmee gepaard gaande extra vochtophoping (tumor). Deze verhoogde activiteit en de druk op de omringende weefsel veroorzaakt ten slotte de pijn (dolor).
De toevoer van koude op een ontsteking zal de temperatuur laten dalen, vermindert de bloedsomloop (door vernauwing van de bloedvaten) en de zwelling en daarmee de pijn. De patiënt voelt zich beter. Maar de oorzaak is niet weggenomen en dus kan de ontsteking terugkomen of het lichaam kan andere manieren zoeken om de oorzaak te bestrijden. Dit zijn meestal minder effectieve manieren en ze kunnen de situatie verergeren. Vooral bij de steriele ontsteking in de lacterende borst, de mastitis of borstontsteking, is dit het geval. Een borstontsteking is vrijwel altijd een reactie op een verstopping of andersoortige blokkade in het melkklier- en kanalen systeem. Achter de blokkade hoopt zich melk op die niet weg kan. Uiteindelijk zal de melk worden geresorbeerd, maar meestal zal de melk eerst indikken, een klont vormen als een soort kwark of hangop (gestremde melk waar het vocht is uitgehaald). Dit vormt een verdikking in het melkkanaal waardoor er druk op de omringende weefsels optreedt. Deze druk is de trigger voor de ontstekingsreactie.
Toevoer van koude zal de bloedsomloop verminderen, maar mogelijk ook het melkkanaal laten verkrampen, waardoor nog minder melkstroom mogelijk is. Ondertussen zal er meer en meer melk achter de verstopping worden verzameld en indikken. In een echte borstontsteking, waar ondertussen behalve plaatselijke temperatuurverhoging ook koorts bij kan optreden, kan de melk op een andere manier gaan stremmen. Er worden dan strengen van gaar-wordende eiwitten gevormd die het uiterlijk van dikke rijstvermicelli hebben. Indien de verstopping niet wordt opgelost, en als daarbij de eigen verdediging van het lichaam wordt onderdrukt, kan er bij de ontsteking een bacteriële infectie komen. De warme en extra kwetsbare weefsels zijn een bacterie-paradijs en de afweer van het lichaam is nu even ergens anders op gefocust. Een bacteriële infectie kan over gaan in een abces.
Zoiets gaat niet in je kouwe kleren zitten en het kan een zorgverlener zeker net koud laten. De juiste behandeling van de beginnende borstontsteking is dus niet koude toevoeren, maar zorgen dat die verstopping los komt. De melkstroom aan de gang houden, vaak voeden en/of kolven, masseren en warmte om alles open te zetten. tussen de voedingen door kan de pijn en de zwelling iets worden gesust door koele kompressen, terwijl de moeder zoveel mogelijk rust neemt. Rust nemen bij ziekte is niet erg modieus, maar wel effectief. Het zorgt ervoor dat het lichaam alle beschikbare energie kan richten op het bevechten van de oorzaak van de ontsteking. Oververmoeidheid en stress kunnen ook mede-oorzaken van verstoppingen zijn. Voor en tijdens het voeden, kolven en masseren wordt dan weer volop warmte gebruikt.
*) Beleef in Arnhem de winter van vroeger
WHO: Mastitis, causes and management
Eurolac Flits! met label borstontsteking, mastitis. Deze links leiden naar een lijst met blogs met dit label, klik op de plaatjes in de linkerzijbalk voor meer verhaaltjes.
Van Veldhuizen-Staas: Hulpmiddelen en technieken bij verstopte melkkanalen en borstontsteking